„Karl Popper“: Munur á milli breytinga

'''Karl Raimund Popper''' ([[28. júlí]] [[1902]] – [[17. september]] [[1994]]) var austurrísk-enskur [[Vísindaheimspeki|vísinda-]] og [[Stjórnspeki|stjórnmálaheimspekingur]], kunnur fyrir [[kenning]]u sína um rannsóknaraðferðir vísindamanna og ádeilu á alræðisstefnu nasista og kommúnista. Hann var einn áhrifamesti [[heimspekingur]] [[20. öld|20. aldar]].

 

Popper fæddist í [[Vínarborg]] og var af Gyðingaættum. Hann lauk doktorsprófi í [[heimspeki]] frá [[Vínarháskóla]] [[1928]] og var gagnfræðaskólakennari í heimalandi sínu [[1930]]-[[1936]]. Fyrsta bók hans, ''Logik der Forschung'' (Rökfræði vísindalegra rannsókna), birtist [[1934]]. Popper fluttist til [[Nýja Sjáland]]s [[1937]], þar sem hann gerðist heimspekikennari í [[Christchurch]]. Eftir að stjórnmálarit hans, ''The Open Society and Its Enemies'' (Opið skipulag og óvinir þess) kom út [[1945]] og vakti mikla athygli, varð hann kennari í [[rökfræði]] og aðferðafræði vísinda í Hagfræðiskólanum í Lundúnum ([[London School of Economics]]) [[1946]] og [[prófessor]] [[1949]]. Bretadrottning sæmdi hann riddaratitli 1965, svo að hann varð Sir Karl Popper. Hann hætti kennslu [[1969]], en hélt áfram að birta heimspekiverk til dánardags. Popper hlaut fjölda verðlauna og nafnbóta, meðal annars [[Sonning-verðlaunin]] [[Danmörk|dönsku]] [[1973]] (en [[Halldór Kiljan Laxness]] hafði fengið þau [[1969]]). Popper var einn af stofnendum [[Mont Pèlerin Society]], alþjóðlegs málfundafélags [[Frjálshyggja|frjálshyggjumanna]], [[1947]].

 

Í bókinni ''Logik der Forschung'', sem kom út aukin og mjög betrumbætt á [[Enska|ensku]] [[1959]] undir heitinu ''„Logic of Scientific Discovery'''', hafnaði Popper þeirri algengu lýsingu á aðferð vísindamanna, að þeir söfnuðu fróðleiksmolum og reyndu síðan að [[Alhæfing|alhæfa]] um þá. Þetta kallaði hann berjatínslukenninguna. Gallinn á henni er auðvitað alkunnur. Af þeirri [[staðreynd]], að allir svanir, sem maður einn hefur séð, eru hvítir, er óleyfilegt að draga þá ályktun, að allir svanir séu hvítir (enda eru til svartir svanir í Eyjaálfu). Popper hélt því fram, að vísindamenn hlytu þess í stað að kasta fram djarflegum tilgátum, jafnvel hugdettum, og reyna síðan að hrekja þær. Þetta kallaði hann ljóskastarakenninguna. Í myrkri vanþekkingarinnar þreifuðu vísindamenn sig áfram með [[Tilgáta|tilgátum]] og [[tilraun]]um, ágiskunum og afsönnunum. Viðtekin vísindaleg kenning væri sú, sem væri enn óhrakin, en til þess að hún gæti talist vísindaleg, yrði hún að vera [[Hrekjanleiki|hrekjanleg]]. Popper sagði, að hugmyndir [[Karl Marx|Marx]] og [[Sigmund Freud|Freuds]] væru óvísindalegar, af því að þær væru óhrekjanlegar, mynduðu lokað kerfi, skýrðu út öll frávik frá sjálfum sér. Vísindin eru samkvæmt kenningu Poppers umfram allt frjáls samkeppni hugmynda.

 

Í bókinni ''The Open Society and Its Enemies'' hélt Popper því fram, að margir vestrænir menntamenn hefðu orðið fyrir óhollum áhrifum af þremur hugsuðum, [[Platón]]i, [[Hegel]] og [[Marx]]. Krafa [[Platón]]s um vitringaveldi væri gölluð, meðal annars vegna þess að erfitt væri að hafa upp á vitringunum. Það skipti ekki heldur eins miklu máli, hverjir stjórnuðu, og hverju stjórnað væri. Vandi stjórnmálanna væri ekki að finna þá, sem best væru fallnir til að stjórna, heldur að lágmarka skaðann af þeim, sem af einhverjum ástæðum hefðu fengið völd og kynnu ekki með þau að fara. [[Lýðræði]] væri umfram allt friðsamleg aðferð til að skipta um valdhafa. Popper deildi í bókinni harkalega á [[Hegel]] og rakti margar hugmyndir alræðissinna, nasista og kommúnista, til hans. Hann var mildari í dómum um [[Marx]], en kvað hugmyndir hans fæstar standast tímans tönn. Kenning hans um, að verðgildi vöru færi eftir þeirri vinnu, sem lögð hefði verið í framleiðslu vörunnar, væri röng, og spádómur hans um, að verkamenn iðnríkjanna yrðu sífellt fátækari, uns þeir hlytu að rísa upp og hrinda kúgurum sínum að höndum sér, hefði bersýnilega ekki ræst. Með því að grafa í sífellu undan því skipulagi [[frelsi]]s og framfara, sem hefði þrátt fyrir alla galla sína verið að myndast á [[19. öld]], hefðu kommúnistar og jafnvel jafnaðarmenn búið í haginn fyrir nasista.

 

{{Wikiquote}}

*[http://www.heimspeki.hi.is/?greinasafn/popper/agiskanir_og_afsannanir Grein Poppers, „Ágiskanir og afsannanir“, í þýðingu Hauks Ástvaldssonar]

[[bn:কার্ল পপার]]

[[ca:Karl Popper]]

[[cs:Karl Raimund Popper]]

[[da:Karl Popper]]