„Jón Gerreksson“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
'''Jón Gerreksson''' ('''Jöns Gerekesson''' eða '''Jeremias Jeriksen''' <ref>[http://www.timarit.is/?issueID=302652&pageSelected=13&lang=0 Fjölnir 1835]</ref> og latnesk útgáfa af nafni hans var: '''Johannes Gerechini''') ([[1378]]? - [[20. júlí]] [[1433]]) var [[Danmörk|danskur]] biskup í [[Skálholt]]i frá [[1426]]. Uppruni hans er óþekktur en hann var af tignum ættum og vinur[[Eiríkur af Pommernk|Eiríks af Pommern]], sem gerði hann að [[erkibiskup]]i í [[Uppsalir|Uppsölum]] í [[Svíþjóð]]
Næst verður Jóns vart í páfagarði [[1426]]. Hann fékk uppreisn æru hjá [[Marteinn 5.|Marteini 5.]] páfa, var veitt Skálholtsbiskupsdæmi sama ár og borgaði drjúgan sjóð fyrir. Trúlega hefur Eiríkur af Pommern haft hönd í bagga og átti Jón að stemma stigu við verslun [[England|Englendinga]] á Íslandi og styrkja konungsvaldið. Um þessar mundir voru áhrif Englendinga mjög mikil á Íslandi og enskur biskup, [[Jón Vilhjálmsson Craxton]], var vígður til Hóla sama ár.
Jón átti að stemma stigu við verslun [[England|Englendinga]] á Íslandi og styrkja konungsvaldið en það gekk illa. Sveinar hans þóttu óeirðasamir ribbaldar og urðu biskup og menn hans óvinsælir mjög. Helstu andstæðingar biskups voru þeir [[Teitur Gunnlaugsson|Teitur ríki Gunnlaugsson]] í [[Bjarnarnes]]i í Hornafirði og [[Þorvarður Loftsson]] á [[Möðruvellir (Hörgárdal)|Möðruvöllum]]. Biskup lét handtaka báða og flytja í Skálholt, hafði þá að sögn í myrkrastofu og lét þá berja fisk og vinna önnur störf sem þeim þótti lítil virðing að. Þorvarður slapp úr varðhaldinu haustið 1332 en Teitur ekki fyrr en um vorið.▼
Jón Gerreksson kom þó ekki til Íslands fyrr en [[1430]] eftir viðkomu í Englandi. Hann kom á eigin skipi og hafði sveinalið með sér. Honum virðist hafa verið vel tekið fyrst í stað en sveinar hans þóttu óeirðasamir ribbaldar og urðu fljótt mjög óvinsælir og biskup þá líka. Íslendingar samþykktu á Alþingi [[1431]] að hann skyldi senda sveinana úr landi. Var það Ívar Vigfússon Hólm á [[Kirkjuból á Miðnesi|Kirkjuból]]i á [[Miðnes]]i sem harðast beitti sér í því máli. Biskup lét þó ógert að senda sveinana burt. Til einhverra átaka mun hafa komið milli sveinanna og Englendinga árið [[1432]] en annars gekk biskupi illa það ætlunarverk að hindra verslun þeirra.
Fyrirliði biskupssveina hafði beðið Margrétar (1406 - 1486), dóttur [[Vigfús Ívarsson|Vigfúsar Ívarssonar]] [[hirðstjóri|hirðstjóra]], en var synjað. Því reiddist hann, fór með flokk biskupssveina suður að [[Kirkjuból á Miðnesi|Kirkjuból]]i á [[Miðnes]]i, þar sem Margrét var ásamt Ívari Hólm bróður sínum, og ætlaði að brenna hana inni. Ívar var skotinn til bana en Margrét komst undan úr eldinum og flúði norður í Eyjafjörð. Sagt er að hún hafi svarið að giftast þeim sem hefndi brennunnar.▼
▲
Þorvarður, Teitur og [[Árni Magnússon Dalskeggur]] söfnuðu liði og fóru um sumarið á Þorláksmessu(20. júlí) að biskupi og mönnum hans í Skálholti, drógu biskup út úr kirkjunni, drápu sveina hans sem í náðist, settu Jón í poka og drekktu honum í [[Brúará]]. Ekki er að sjá að nein refsing hafi komið fyrir verkið. Þorvarður og Margrét giftust [[1436]], bjuggu á Möðruvöllum og voru sögð auðugustu hjón landsins á sinni tíð.▼
▲
▲Þorvarður, Teitur og [[Árni Magnússon Dalskeggur]] söfnuðu liði og fóru um sumarið á Þorláksmessu (20. júlí) að biskupi og mönnum hans í Skálholti, drógu biskup út úr kirkjunni, drápu sveina hans sem í náðist, settu Jón í poka og drekktu honum í [[Brúará]]
[[Björn Þorsteinsson (f. 1918)|Björn Þorsteinsson]] sagnfræðingur hefur sett fram þá kenningu að morðið á Jóni hafi verið pólitísk aðgerð runnin undan rifjum Englendinga og er þá ekki ólíklegt að Jón Hólabiskup hafi tengst því á bak við tjöldin, enda hafði [[Loftur Guttormsson]] faðir Þorvarðar verið helsti stuðningsmaður hans. Svo mikið er víst að ekki virðist biskup hafa gert minnstu tilraun til að beita valdi kirkjunnar gegn þeim sem drepið höfðu starfsbróður hans og saurgað kirkjuna.
Þorvarður og Margrét giftust [[1436]], bjuggu á Möðruvöllum og voru sögð auðugustu hjón landsins á sinni tíð.
== Tilvísanir ==
<references/>
==
* [http://www.timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3291192 ''Óspektir og rán Englendinga''; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1967]
* {{vefheimild|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=1597727|titill=Myrtur biskup. Morgunblaðið 12. ágúst 1984}}
{{Töflubyrjun}}
|