„Fylgnivilla“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Muro Bot (spjall | framlög)
m robot Bæti við: eu:Cum hoc ergo propter hoc
BiT (spjall | framlög)
mEkkert breytingarágrip
Lína 1:
'''Fylgnivillan''', einnig þekkt undir [[Latína|latnesku]] heiti sínu '''''cum hoc ergo propter hoc''''' (þ.e. „með þessu, þess vegna út af þessu“) er [[rökvilla]] þar sem haldið er fram að atburður sé orsök annars atburðar eða annarra atburða sem gerast samtímis honum eða í kjölfarið á honum. Fylgnivillan er afbrigði af [[Post hoc rökvillan|post hoc rökvillunni]]; munurinn er í hnotskurn sá að post hoc rökvillan gerir ráð fyrir fáum eða einstökum atburðum en fylgnivillan felst aftur á móti í því að gera ráð fyrir að regluleg fylgni sé vegna [[Orsök|orsakasambands]] á milli atburða.
 
==Almennt==
Til dæmis:
''Fylgnivillan'' er í grófum dráttum svona:
:''Táningsstúlkur borða mikið súkkulaði''.
* ''A'' á sér stað á sama tíma og ''B''.
:''Táningsstúlkur eru líklegastar til þess að hafa unglingabólur''.
* Þar af leiðandi veldur ''A'' atburði ''B''.
:''þess vegna veldur neysla á súkkulaði unglingabólum''.
 
Í svona rökvillu þá er ályktun um [[orsakasamband]] milli tvegga eða fleiri hluta dregin, bara vegna þess að tekið var eftir [[fylgni|gagnkvæmu sambandi]] eða tölfræðilegum tengslum á milli þeirra. Ef það er einhver fylgni á milli eins atburðar (''A'') með öðrum atburði (''B'') þá er sú ályktun að ''A'' valdi ''B'' án nokkrra heimilda. Það eru fjórar mögulegar útskýringar á þessu:
 
# ''B'' getur verið orsakavaldur ''A''
# einhver þriðji atburður ''C'' getur hafa ollið ''A'' og ''B''
# samband atburðanna er tilviljun, eða svo flókið eða óbeint að það mætti frekar kalla það tilviljun
# ''B'' getur olli ''A'' á sama tíma og ''A'' veldur ''B
 
==Dæmi==
===1. ''B'' veldur ''A''===
:''Ef margir slökkviliðsmenn reyna að slökkva eld þá er eldurinn alltaf stærri.''
:''Slökkviliðsmenn valda eldi.''
 
Þetta dæmi er auðskilið. Það er mikil fylgni á milli þess hve margir eru að slökkva eldinn og hve eldurinn er stór end það þýðir ekki að slökkviliðsmenn séu eldsupptökin. Ef eldurinn er stór þá eru fleiri slökkviliðsmenn boðaðir á staðinn en ef eldurinn er lítill.
 
===2. Þriðji atburðurinn ''C'' veldur ''A'' og ''B''===
;Dæmi 1
: ''Flestir sem sofna í skónum vakna með höfuðverk.''
: ''Skór valda höfuðverki ef maður sefur í þeim.''
 
Þetta er dæmi um fylgnivilluna, en að ofan er ályktað að það að fara að sofa í skónum valdi höfuðverk. Líklegra er atburður ''C'', eða áfengisdrykkja, hafi ollið þessu.
 
;Dæmi 2
:''Fleiri drukna þegar ísbúðum gengur vel að selja ís.''
:''Ís veldur druknun.''
 
Dæmið að ofan minnist ekki á það hvenær ís er mest seldur, þ.e. um sumarið- en það er sá tími sem flestir synda.
 
===3. Tilviljun===
; Dæmi 1
:''Táningsstúlkur borða mikið súkkulaði'', og þær eru líklegastar til þess að hafa unglingabólur''.
:''þessÞar vegnaaf leiðandi veldur neysla á súkkulaði unglingabólum''.
 
Rökin fela í sér villu. Til dæmis er litið framhjá möguleikannum á að fylgnin sé tilviljun. Óháð því hversu sannfærandi tölfræðin kann að vera er eigi að síður ótækt að álykta um orsakasamband einungis á grundvelli fylgninnar. Ef neysla á súkkulaði og bólugröftur færu saman í öllum menningarsamfélögum og fylgnin héldist áratugum eða öldum saman mætti segja að hún gæfi okkur sterka vísbendingu. Eigi að síður er alltaf mögulegt að eitthvað annað en súkkulaðineyslan valdi bæði súkkulaðineyslunni og bólugreftrinum og því getur ályktun á grundvelli fylgninnar einnar aldrei verið alveg traust.
 
;Dæmi 2
Annað dæmi:
:''Andrúmsloft Jarðarinnar hlýnar þegar sjóræningjum fækkar á sama tíma.''
:''Mikil fylgni er á milli sölu á ís og glæpatíðni''.
:''ÞessÞar vegnaaf leiðandi veldur salaskortur á íssjóræningjum glæpumhlýnun Jarðar.''.
 
Þetta dæmi er notað
The example above is used satirically by the parody religion [[Flying Spaghetti Monster|Pastafarianism]] to illustrate the logical fallacy of assuming that correlation equals causation.
 
===4. ''A'' veldur ''B'' og ''B'' veldur ''A''===
:''Aukinn þrýstingur veldur auknum hita.''
:''Þrýstingur veldur hita.''
 
[[Kjörgaslögmálið]] <math>\ pV = nRT</math> lýsir sambandi á milli þrýstings og hita, og sýnir beina fylgni á milli beggja hluta. Ef massinn er stuðull þá mun aukinn hiti valda meiri þrýstingi, og aukinn þrýstingur mun valda meiri hita.
Rökin að ofan eru dæmi um ''cum hoc ergo propter hoc'' villuna, vegna þess að ótímabær ályktun er dregin um að sala á ís valdi glæpum þegar trúverðugri skýring er að með hækkandi hita á sumrin aukist bæði neysla á ís og glæpatíðni (kannski vegna þess að fólk er meira á ferli eða (í mjög heitum löndum) af því að hitinn fer í skapið á fólki).
 
==Dæmi um fylgnivillur==