Wikipedia

„Hljómplata“: Munur á milli breytinga

Fletta í gegnum breytingarskrá
← Eldri breytingNýrri breyting →
Efni eytt Efni bætt við
MyndræntWiki-texti
Kfk (spjall | framlög)
5.844 breytingar
Ekkert breytingarágrip
Jóna Þórunn (spjall | framlög)
23.282 breytingar
m Tók aftur breytingar Kfk (spjall), breytt til síðustu útgáfu SpillingBot
Lína 1:
{{Hreingera}}
[[Mynd:Vynil record.jpg|thumb|right|Stór hljómplata hæggeng (Long-Playing) 33 snúninga, lítil hljómplata (45 r.pm.) 45 snúninga og nútíma geisladiskur.]]
[[Mynd:Vynil record.jpg|thumb|right|Hljómplata og geisladiskar til hliðar.]]
Framan af 20. öld var algengast að varðveita hljóðupptökur á vínylplötum. Afspilunartækni þeirra byggir á því að plötuspilari snýr hljómplötu með jöfnum hraða á meðan nál hans strrýkst við rákir sem liggja í spírallaga ferli umhverfis miðju plötunnar. Við þetta tekur nálin að titra, titringurinn umbreytist í rafmerki sem svo aftur er leitt frá nálinni í gegnum magnara og loks til hátalara.
'''Hljómplata''' er stór, hringlaga plata sem inniheldur lög sem spilast ef hún er sett á [[Plötuspilari|plötuspilara]]. Þá er nál tillt á plötuna og hún snerist, þá spilaðist hún. Plötur voru mjög algengar á 20 öldinni. Platan var fundin upp um miðbik 19. aldar og var notuð í meira en hundrað ár á eftir þangað til að [[kassetta]]n kom til sögunnar.
 
 
'''Spaugilegar athugasemdir skráðar á vínylinn'''
 
Við ystu brún vínylplatna er um 6 mm breiður flötur þar sem breitt er á milli ráka og engin hljóðmerki eru skráð. Þar er nálin látin hefja ferð sína um plötuna til þess að minnka hættu á að nálinni sé sleppt ógætilega á rákir sem bera hljóðmerki og valdi þannig skemmdum. Þegar hljóðupptakan er fullspiluð við innri brún plötunnar tekur við annað bil þar sem rákir verða dreifðari og enda í hring. Sjálfvirkir plötuspilarar stóla á þetta einkenni plötunnar og draga nálararminn upp þegar að því kemur. Á þessu svæði er algengt að hljómplötuframleiðendur skrái spaugilegar athugasemdir á vínylinn, sem lesa má undir sterku ljósi.
 
 
'''Einóma og víðóma hljómplötur'''
 
Í upphafi voru rákir hljómplatna einfaldar brautir í láréttu plani sem nálin titraði í. Þannig myndaðist ein hljóðrás (einóma, e. monophonic). Til að ná fram tveimur hljóðrásum (víðóma, e. stereophonic) þurfti að gera endurbætur á nálum spilara og rákum hljómplatna. Tvær rafrásir, ein fyrir hvora hljóðrás, voru nú tengdar nálinni í stað einnar áður. Rákirnar voru líka gæddar þeim eiginleikum að hreyfing í lóðrétta stefnu hafði einnig áhrif á úttakið. Þannig hafði hreyfing nálar til vinstri og niður áhrif á hægri hljóðrás en til hægri og niður áhrif á vinstri hljóðrás.
Myndrænar útskýringar á þessu má sjá hér.
 
 
'''Snúningshraði'''
 
Nú eru framleiddar hljómplötur með 33 1/3 snúningum á mínútu og 45 snúningum á mínútu. Lengi framan af voru 78 snúninga plötur algengar en það heyrir til undantekninga að nútímaplötuspilarar bjóði upp á þann snúningshraða.
 
 
'''Útlit vínylplatna'''
 
Algengasta þvermál hljómplötu er í kringum 300 mm (12 tommur), en einnig er nokkuð algengt að styttri hljóðupptökur séu gefnar út á 250 mm (10 tommu) eða 175 mm (7 tommu) plötum. Plata í fullri lengd (breiðskífa, e. long play, LP) er yfirleitt 300 mm í þvermál og spilast á 33 1/3 snúningum á mínútu. Með því móti má koma allt að 30 mínútum af efni á hvora hlið plötunnar.
Vani er að lita vínylplötur svartar, en viðhafnarútgáfur einstakra platna eða takmörkuð upplög eru oft höfð í öðrum litum og eru þær plötur oft eftirsóttar meðal safnara.
Vínylplata í fullri lengd er yfirleitt 12 tommur í þvermál og spilast á 33 1/3 snúningum á mínútu.
 
 
'''Ókostir vínylplatna'''
 
Ókostir vínylplatna eru þó nokkrir. Smærri rispur og ryk valda smellum og snarki við afspilun. Verði rispa milli ráka er hætt við að nálin flakki á milli þeirra þannig að hökt komi í hljóðupptökuna. Fylgifiskur þess að rákir plötu eru styttri eftir því sem innar er farið á plötuna er að hraði nálar miðað við rákir verður sífellt minni. Þetta veldur því að hljómur plötunnar getur breyst lítið eitt eftir því sem innar dregur. Vínylplötur geta einnig skekkst, til dæmis vegna hita eða framleiðslugalla. Þegar skekktar plötur eru spilaðar geta tónar upptökunnar afbakast þar sem hraðinn á yfirferð nálarinnar verður annar en gert var ráð fyrir við hönnun ráka hljómplötunnar. Svipuð áhrif geta orðið ef gatið í miðju hljómplötunnar er ekki rétt staðsett.
 
 
'''Gæðum hrakar við spilun'''
 
Við spilun hrakar gæðum hljómplötu einnig óumflýjanlega. Sé of þung eða ósveigjanleg nál notuð getur platan orðið fyrir skemmdum á stuttum tíma og eiga hærri tíðnir það til að detta út fyrst. Það getur haft varðveislugildi að spila sömu plötuna ekki oft í röð því við spilun hitnar vínyllinn og verður auðmótanlegri og hætta á varanlegum skemmdum eykst.
 
 
 
==Leyfi fyrir birtingu texta af vísindavef Háskóla Íslands==
 
''Höfundur texta:''
 
:[[Bjarni Gíslason]] verkfræðingur
 
''Leyfi veitt af:''
 
:[[Margrét Björk Sigurðardóttir|Margréti Björk Sigurðardóttur]]
 
:M.Sc. líffræði / M.Sc. biology
 
:Verkefnastjóri / Project Manager
 
:Vísindavefurinn / Icelandic Web of Science
 
:http://www.visindavefur.is
 
:mbjork@hi.is
 
[[Flokkur:Tónlist]]
Sótt frá „https://is.wikipedia.org/wiki/Hljómplata“