„Breiðafjörður“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
SpillingBot (spjall | framlög)
m bot: Retter lenke til peker: Flatey - Endret lenke(r) til Flatey á Breiðafirði
Jóno Þórann (spjall | framlög)
Tilvísun á Húnaflói
Lína 1:
#REDIRECT [[Húnaflói]]
[[Mynd:Iceland-bays.svg|right|thumb|350px|Helstu firðir og flóar við Ísland. <br>Breiðafjörður og [[Faxaflói]] eru stærstu firðir við Ísland.]]
'''Breiðafjörður''' er stór og grunnur [[fjörður]] við vesturströnd [[Ísland]]s, um 50 km breiður og 125 km langur. Breiðafjörður er á milli [[Vestfirðir|Vestfjarðakjálkans]] og [[Snæfellsnes]]s og er umkringdur fjöllum á þrjá vegu og ganga margir firðir inn úr honum, stærstur þeirra Hvammsfjörður í austurátt. Sunnan veginn við fjörðin eru nokkur þéttbýlissvæði en engin norðanmegin.
 
== Náttúra ==
[[Mynd:Skaleyjar-fjara.jpg|thumb|350px|Fjaran í Skáleyjum á Breiðafirði]]
Mjög sérstök náttúra er á Breiðafirði og einkennist af fjölda eyja. Talið er að þar séu um 3000 eyjar, hólmar og sker. [[Sjávarföll]] eru mjög mikil á firðinum og er munur á flóði og fjöru allt að 6 metrum á meðal stórstreymi. Landslagið tekur því miklum breytingum eftir stöðu sjávar og er þar um fjórðungur af öllum fjörum á Íslandi.
 
Berggrunur Breiðarfjarðar tilheyrir elsta hluta berggrunns Íslands og er um 6 til 12 miljón ára gamall, hluti af tertíer berggrunninum. Hann er að mestu leyti byggður upp af misþykkum [[basalt]]hraunlögum. Á [[Hrappsey]] má finna bergtegundina [[anortosíts]] og er það eini fundarstaðurinn á Íslandi. Antortosíts er stundum nefnd tunglberg eftir annarri aðalbergtegund [[Tunglið|tunglsins]]. Stór [[skriðjökull]] lág yfir Breiðafirði á síðustu ísöld og hefur hann að mestu mótað núverandi landslag í firðinum.
 
Óvenjumikið og fjölskrúðugt lífríki er í firðinum og á eyjunum. Þar eru meðal annars mikilvægar hrygningar- og uppeldissvæði fyrir margar tegundir t.d. [[Þorskur|þorsk]], [[Rækja|rækju]], [[hörpuskel]] og [[hrognkelsi]]. Um 20 % af íslenska [[Landselur|landsselsstofninum]] og um helmingur [[Útselur|útselsstofninum]] halda sig við Breiðafjörð. Hvalir er tíðir á Breiðafirði og smáhveli eins og [[hnísa]] og [[hnýðingur]] eru algengustu tegundirnar en [[Háhyrningur|háhyrningar]] og [[Hrefna|hrefnur]] eru algengar á utanverðum firðinum. Þar er einnig eitt mikilvægasta svæða landsins fyrir fuglalíf. Sjófuglar einkenna svæðið og er fjöldi einstaklinga mestur hjá [[Lundi|lunda]] en [[æðarfugl]]ar eru næstflestir. [[Fýll]], [[dílaskarfur]], [[toppskarfur]], [[Rita (fugl)|rita]], [[hvítmáfur]], [[svartbakur]], [[kría]] og [[teista]] eru einnig mjög áberandi tegundir en [[grágæs]], [[þúfutittlingur]], [[maríuerla]] og [[snjótittlingur]] eru einnig algengar tegundir. Um 70 % af íslenska [[Haförn|hafarnarstofninum]] lifir við Breiðafjörð. Toppskarfur verpir á Íslandi nánast eingöngu við fjörðin og um 90 % dílaskarfa verpa þar. [[Minkur|Minkar]] eru nú í öllum eyjum á firðinum en [[Heimskautarefur|refi]]r hafa ekki verið með greni þar svo vitað sé til þó þeir sjáist stundum á eyjum næst landi.
 
==Búseta og landnýting==
Breiðarfjörður hefur verið í byggð allt frá því að Þrándur mjóbein nam land í [[Flatey á Breiðafirði|Flatey]]. Þar þóttu landkostir miklir þó að eyjarnar væru smáar, hlunnindabúskpur eyjabænda bætti það ríflega upp. Nýttu menn jöfnum höndum fisk, sel og fugl. Helstu verstöðvar voru í [[Oddbjarnarsker]]i, [[Bjarnaeyjar|Bjarneyjum]] og [[Höskuldsey]]. Dvöldu um 200 manns vor og haust á vertíð í Oddbjarnaskeri fram á seinni hluta 19. aldar. Einkum voru það flatfiskar, hrongkelsi, þorskur, ýsa og skata sem veidd var. Selurinn gaf af sér kjöt og spik til fæðu (og einnig brætt og notað sem ljósgjafi) og skinn í klæði og skó. Auk fuglatekju til matar var eggjatekja og dúntekja mikilvæg hlunnindi.
 
Nú er einungis búið árum um á tveimur eyjum, Flatey og [[Skáley]]. Í Flatey er einna best varveittur byggðakjarni landsins frá seinni hluta 19. aldar og byrjun þeirrar 20. í Flatey var [[Flateyjarklaustur|klaustur]] frá [[1172]] og þar var [[Flateyjarbók]], sem er merk heimild um Noregskonunga, varðveitt um tíma.
 
==Heimildir==
* [http://www.breidafjordur.is/Frodleikur/Greinar_fyrirlestrar/index.htm Vefur Breiðafjaraðarnefndar]
* [http://www.hafro.is/Bokasafn/Timarit/breidifj.pdf Lífríki sjávar í Breiðafirði Yfirlit rannsókna]
* [http://www.iucn.org/themes/wcpa/pubs/pdfs/PARKS/Parks_Jun98.pdf Breiðafjörður, West-Iceland: an Arctic marine protected area úr tímaritinu Marine Protected areas]
 
{{Commons|Breiðafjörður}}
 
[[Flokkur:Breiðafjörður]]
 
[[de:Breiðafjörður]]
[[en:Breiðafjörður]]
[[fr:Breiðafjörður]]
[[nl:Breiðafjörður]]
[[nn:Breiðafjörður]]
[[no:Breidafjord]]
[[sv:Breiðafjörður]]