„Einveldistímabilið á Íslandi“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
m Umritun |
||
Lína 1:
'''Einveldið á Íslandi''' stóð frá þeim tíma þegar [[Ísland|Íslendingar]] undirrituðu [[Erfðahyllingin|Erfðahyllinguna]] á [[Kópavogsfundurinn|Kópavogsfundinum]] [[1662]], tveimur árum eftir að hún var undirrituð í [[Danmörk]]u, þar til það var formlega afnumið með [[stöðulögin|stöðulögunum]] árið [[1871]]. Áður var það afnumið í Danmörku [[1848]] en þarna á milli má segja að staða Íslands gagnvart konungi hafi verið óviss.
Í kjölfar sigurs Dana eftir [[umsátrið um Kaupmannahöfn]] í [[Karls Gústafs-stríðin|Karls Gústafs-stríðunum]] árið [[1660]] tók [[Danmörk-Noregur|Dansk-Norska ríkið]] upp [[einveldi]] og varð jafnframt að [[erfðaríki]] en hafði áður verið formlega séð kjörríki þar sem nýjum konungi hafði verið gert að undirrita réttindaskrá sem undirbúin var af [[danska ríkisráðið|danska ríkisráðinu]] áður en hann gat tekið við völdum. Með nýju lögunum varð konungur óháðari danska [[aðall|aðlinum]] og gat hagað stjórnskipan ríkisins að vild. [[1665]] var einveldið staðfest með [[konungslögin um einveldið|konungslögunum um einveldið]].
Með stofnun einveldis breyttist hlutverk [[Alþingi]]s þannig að lög sem komu frá [[Kaupmannahöfn]] þurftu ekki lengur staðfestingar þingsins með. Hlutverki Alþingis sem [[löggjafarvald|löggjafarsamkundu]] var þar með í raun lokið, þótt þingið setti raunar áfram lög til ársins [[1700]]. Með stofnun [[Hæstiréttur Danmerkur|hæstaréttar]] í Danmörku 1661 missti [[yfirdómur]] jafnframt hlutverk sitt sem æðsta [[dómsvald|dómstig]] landsins. Menn deila þó um hversu róttækar breytingarnar á stjórnskipan landsins voru í reynd og benda á að Alþingi hefði löngu áður verið farið að staðfesta sjálfkrafa lög frá konungi og að menn hefðu getað skotið máli sínu til konungs áður en hæstiréttur tók til starfa.
Önnur breyting sem varð á stjórn landsins með einveldinu var sú að í stað [[höfuðsmaður|höfuðsmanns]] varð [[stiftamtmaður]] æðsti fulltrúi konungs á Íslandi (eftir lát [[Henrik Bjelke|Henriks Bjelke]] árið [[1685]]). Hann sat lengst af í Danmörku en með vald hans á Íslandi fóru [[amtmaður|amtmenn]] og [[landfógeti]] sem lengst af sátu á Íslandi.
Alþingi hélt áfram [[dómsvald|dómsstörfum]] á [[Þingvellir|Þingvöllum]] til aldamótanna [[1800]] þegar stofnaður var [[landsyfirréttur]] í [[Reykjavík]] í stað yfirdóms. Voru þá aðstæður til þinghalds við [[Öxará]] orðnar mjög slæmar vegna breytinga sem orðið höfðu á árfarveginum. Alþingi var þar með lagt niður.
Þegar [[sjálfstæðisbarátta Íslendinga]] hófst um miðja [[19. öldin|19. öld]] ákvað konungur að koma til móts við óskir landsmanna og endurreisa Alþingi sem [[ráðgjafarþing]]. Fyrsti fundur nýs þings var haldinn [[1845]]. Með [[stjórnarskrá Danmerkur]] [[1849]] var einveldið lagt niður í Danmörku en staða Íslands var óljós þar til stöðulögin voru samþykkt 1871 en með þeim var staðfest að á Íslandi gilti [[þingbundin konungsstjórn]] eins og í Danmörku. Löggjafarvald Alþingis var endurreist en konungur hafði synjunarvald sem hann beitti nokkrum sinnum. Ísland fékk svo sérstaka [[stjórnarskrá Íslands|stjórnarskrá]] árið [[1874]].
== Heimildir ==
* Gunnar G. Schram
* Sigurður Líndal
[[Flokkur:Saga Íslands]]
|