|
[[Image:Heimdall.jpg|thumb|right|250px|Heimdallur blæs í Gjallarhorn í íslensku handriti frá [[18. öld]].]]
'''Heimdallur''' ([[forníslenska]]: '''Heimdallr''') er talinn sonur [[Óðinn|Óðins]] ([[Snorri Sturluson|Snorri]]) og sonur 9 mæðra, er allar voru systur; svo stóð í gömlu kvæði, [[Heimdallargaldur|Heimdallargaldri]], og svo segir UlfrÚlfur Uggason í [[Húsdrápa|Húsdrápu]]; og líklega er átt við hann í [[Völuspá hin skamma|Völuspá hinni skömmu]] (7-9): „varð einn borinn / í árdaga / raummaukinn mjök / rögna kindar / níu báru þann / naddgöfgan (níðhöggur) mann / jötna meyjar / við jarðar þröm“, og svo eru þær nefndar á nafn. Hvernig skýra eigi þessa dularfullu tilorðningtilorðningu, er alveg óvíst; freistandi væri, að gera þessar meyjar að þeim níu dætrum [[Ægir|Ægis]], og mætti þá líkja fæðingfæðingu hans við tilorðningtilorðningu [[Afrodíta|Afrodítu]] hjá [[Grikkland|Grikkjum]], þótt tvennt sé ólíkt. En svo mikið er víst, að HeimdallrHeimdallur býr við jarðar þröm, þar sem himinn og jörð mætast, en utan um jörðina var hafið. Ekki er HeimdallrHeimdallur kvæntur og engin á hann goðbörn. Hann býr á [[Himinbjörg]]um ([[Grímnismál]] 13; við [[Bifröst]] segir Snorri); þar drekkur hann í væru ranni glaður hinn góða mjöð. Hann er nefndur „hvítastur ása“ ([[Þrymskviða]] 14; hvíti áss, Snorri), og ætti það helst að eiga við útlit hans; en líklega stendur það í sambandi við uppruna hans (hið glæja himinloft eða sævarlitinn?). Hann heitir og Gullintanni (er það dregið af sólarbjarmanum við sjóndeildarhring við uppruna sólar og sólsetur? nafnið hjá Snorra), Hallinskíði (ef til vill dregið af regnboganum; kemur fyrir hjá Glúmi Geirasyni og Snorra) og Vindhlér (= lognguð? Snorri). Sjálft nafnið HeimdallrHeimdallur merkir „heim-bjartur“, sá sem birtir allan heim; þetta nafn sýnir ljóst, að hann er upphaflega ekki annað en sólarguðinn sjálfur, annað nafn á Tý, sbr. orð Snorra: „hann er mikill ok heilagr“. Hann er talinn mjög "víðkunnur" (Skírn. 28). Þar af verður skiljanlegt að aðalstarf hans er að vera „vörður goða“ (Grímn. 13, [[Lokasenna]] 48) - „fyrir bergrisum“, „hann þarf minna svefn en fugl“ (Snorri), sér jafnt nótt og dag, heyrir grasið gróa og ull á sauðum, hefur með öðrum orðum þá bestu eiginleika, sem vörður varð að hafa, og hefur þetta ekki aðra merkingu. Loki kallar þetta líf hans „ljótt“ og skopast að því að hann standi ætíð með örðugu baki - uppréttur og hvíldarlaus, og er það gagnstætt því, sem segir í Grímnismálum. Sem önnur guð - nema [[Þór]] - á hann hest, er heitir Gulltoppur (Snorri), en aðalgripur hans er [[Gjallarhorn]], og er svo [[hvellt]], að heyrist í alla heima, þegar blásið er í. Horn voru upphaflega blásturfæri manna í orustum og endranær; í líking við þau - með sama lagi - eru hinir merku eirlúðrar, er fundist hafa í jörðu, einkum í [[Danmörk]]u, oftast tveir og tveir saman; stafa þeir frá eiröld og eru forkunnar vel gerðir og hljóðið í þeim öskurhvellt; þeir eru sannnefnd Gjallarhorn. Horn Heimdalls er hugsmíð eftir þeim. Höfundur Völuspár lætur í ljós, að Óðinn hafi geymt hornið hjá [[Mímir|Mími]] undir [[Yggdrasill|Yggdrasli]], líklega til þess að það gæti verið til taks, þegar mest þyrfti á því að halda fyrir [[ragnarök]]. Þá er hornið aftur á lofti og hann blæs hátt - til að kveðja til bardaga viðurbúnaðar („mjötuðr kyndisk / at enu gamla Gjallarhorni“).
Þótt hann sé vörður goða á Himinbjörgum, er hann þó stundum meðal þeirra sjálfra, t.d. þegar hann gaf ráðið, að Þórr skyldi fara í kvenföt og leika [[Freyja|Freyju]] (Þrymskv. 14), og stendur þar; „vissi hann vel fram | sem vanir aðrir“, þetta er þó varla svo að skilja sem hann sé hér talinn vanaættar, en ráðið bendir á viturleik hans. Sömuleiðis var hann við staddur bálför [[Baldur]]s ([[Húsdrápa]]).
Engar sérstakar sögur fara af Heimdalli, sem ekki var von, nema ein, og átti hann þá við [[Loki|Loka]], en því miður er frásögnin um það mjög ófullkomin; þeirrar sögu getur í Húsdrápu. Snorri segir, að HeimdallrHeimdallur og Loki hafi synt í selalíkjum út til Singasteins (= hinn forni steinn? af *sinigr = gotn. sineigs = gamall?) til þess að keppa um Brísingamen, og lítur út fyrir að HeimdallrHeimdallur hafi náð því. Svo fékk Freyja það. Merking þessa atburðar er með öllu óviss, en HeimdallrHeimdallur og Loki eru mótstæðingar; er það af því að Loki er hinn svarni óvinur goða og HeimdallrHeimdallur vörður þeirra. Í ragnarök á HeimdallrHeimdallur víg við Loka og fellir hvor annan (Snorri).
Um vopn Heimdallar er ekki getið nema að því leyti, að höfuð er kennt og kallað „hjör (sverð) Heimdalls“; sbr. vísu [[Grettir|Grettis]] og [[Snorra-Edda|Snorra-Eddu]], [[Skáldskaparmál]] 69. kap.; en í 8. kap. í Skskm. er það öfugt, og sverðið kallað „Heimdalar höfuð“, því að „hann var lostinn mannshöfði í gögnum“ - af Loka -, og er höfuð síðan nefnt „mjötuðr (þ. e. bani) Heimdallar“. Hvorttveggja getur ekki sameinast, því að sverð Heimdallar getur ekki orðið það sverð, sem hann var drepinn með. En orðið „mjötuðr Heimdallar“ lítur ekki sérlega tortryggilega út og ólíklegt að Snorri hafi búið það til sjálfur, og eftir þessu kennir hann líka sjálfur í [[Háttatal]]i.
|
