Orkneyjajarlar

Orkneyjajarlar voru upphaflega norskir jarlar sem fóru með völd í Orkneyjum, Hjaltlandi og hluta af Katanesi og Suðurlandi. Jarlarnir voru löngum nokkuð sjálfstæðir, en stjórnuðu þó Orkneyjum og Hjaltlandi í umboði Noregskonungs. Sum þeirra svæða sem þeir réðu yfir á meginlandi Skotlands þágu þeir síðar í lén af Skotakonungi. Um skeið réðu jarlarnir einnig Suðureyjum. Árið 1195 urðu jarlarnir formlega norskir lénsmenn, og var Hjaltland þá tekið undan þeirra stjórn. Upp úr því fór jarlsdæmið að veikjast.

Árið 1232 dó norska jarlaættin út. Hákon gamli Noregskonungur brá þá á það ráð (1236) að skipa sem jarl mann af skoskri höfðingjaætt (svokallaðir Angus-jarlar), og fóru afkomendur hans með völd í Orkneyjum til 1321. Þá voru tengslin við Noreg farin að trosna, og fór svo að Orkneyjar komust undir yfirráð Skotakonungs.

Fyrsti Orkneyjajarlinn var Rögnvaldur Eysteinsson Mærajarl (í Noregi), sem dó um 890. Hann mun ekki hafa verið búsettur í Orkneyjum. Jarlarnir sem á eftir fylgdu, allt til 1232, voru afkomendur hans, eða Sigurðar bróður hans.

Norskir Orkneyjajarlar

Norska jarlsdæminu í Orkneyjum var oft skipt á milli bræðra eða frænda. Undir þeirra stjórn var Katanes, þ.e. nyrsti hluti Skotlands, og Hjaltland fram til 1194.

• Rögnvaldur Eysteinsson, Mærajarl, 9. öld
• Sigurður Eysteinsson (Sigurður hinn ríki, þ.e. voldugi), bróðir Rögnvalds, 9. öld
• Guthormur Sigurðarson, um 890
• Hallaður Rögnvaldsson, um 891 – um 893
• Torf-Einar Rögnvaldsson, um 893 – um 946
• Arnkell Torf-Einarsson, 946–954 (féll í sömu orustu og Eiríkur blóðöx)
• Erlendur Torf-Einarsson, (d. 954) (féll í sömu orustu og Eiríkur blóðöx)
• Þorfinnur Torf-Einarsson eða Þorfinnur hausakljúfur, um 963 – um 976
• Arnfinnur Þorfinnsson, með Hávarði, Ljóti og Hlöðvi, um 976 – um 991
• Hávarður Þorfinnsson hinn ársæli, með Arnfinni, Ljóti og Hlöðvi, um 976 – um 991
• Ljótur Þorfinnsson, með Arnfinni, Hávarði og Hlöðvi, um 976 – um 991
• Hlöðvir Þorfinnsson, með Arnfinni, Hávarði og Ljóti, um 980 – um 991
• Sigurður Hlödvisson (Sigurður digri), 991–1014
• Brúsi Sigurðarson, með Einari, Sumarliða og Þorfinni, 1014–1030
• Einar Sigurðarson (Einar rangmunnur), með Brúsa og Sumarliða, 1014–1020
• Sumarliði Sigurðarson, með Brúsa og Einari, 1014–1015
• Þorfinnur Sigurðarson (Þorfinnur hinn ríki), með Brúsa og Rögnvaldi, 1020–1064
• Rögnvaldur Brúsason, með Þorfinni, um 1037 – um 1045
• Páll Þorfinnsson og Erlendur Þorfinnsson, 1064–1098
• Sigurður Jórsalafarai (Sigurður Magnússon), síðar konungur Noregs, 1098–1103
• Hákon Pálsson, sonur Páls Þorfinssonar, með Magnúsi, 1103–1123
• Magnús Erlendsson (Magnus Eyjajarl eða Magnús helgi), með Hákoni, 1108–1117
• Haraldur Hákonarson hinn sléttmáli, með Páli, 1122–1127
• Páll Hákonarson hinn ómálgi, með Haraldi, 1122–1137
• Rögnvaldur Kali Kolsson (Rögnvaldur hinn helgi), með Haraldi Maddaðarsyni og Erlendi, 1136–1158
• Haraldur Maddaðarson, með Rögnvaldi, Erlendi og Haraldi Eiríkssyni, 1134–1206
• Erlendur Haraldsson, sonur Haralds Hákonarsonar, með Haraldi Maddaðarsyni, í fjarveru Rögnvalds Kala, 1151–1154
• Haraldur Eiríksson, jarl á Katanesi, dóttursonur Rögnvalds Kala, með Haraldi Maddaðarsyni, 1191–1194
• Davíð Haraldsson, með bræðrum sínum Heinreki og Jóni, 1206–1214
• Heinrekur Haraldsson, jarl á Katanesi, með Davíð og Jóni, 1206– fyrir 1231
• Jón Haraldsson, með Davíð og Heinreki, 1206–1231

Tengt efni

• Orkneyinga saga
• Listi yfir Noregskonunga

Heimildir

• Snið:Enwikiheimild
• Finnbogi Guðmundsson (útg.): Orkneyinga saga, Rvík 1965.