„Vistarbandið“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ný síða: '''Vistarbandið''' var tekið upp í Danmörku árið 1733 vegna áhrifa frá landeigendum og her. {{stubbur}} nn:Vistarbandið nn:Stavnsbåndet no:Stavnsbåndet [[sv:... |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
'''Vistarbandið''' var kvöð um að allt jarðnæðislaust fólk skyldi vera í vinnumennsku. Ef karl og kona réðu ekki eigin búi urðu þau að vera [[vinnuhjú]] á heimili [[bóndi|bónda]] og eiga þar [[grið]]. Venjan var sú að fólk réði sig í ársvist í senn.
Lágmarksstærð búa var þrjú [[kúgildi]] samkvæmt [[Píningsdómur|Píningsdómi]] frá árinu [[1490]]. Ef einstaklingur réð ekki yfir slíkri eign þá varð hann að gerast vinnuhjú. Þessi lög voru ennþá í gildi á 18. öld og giltu í reynd áfram langt fram á 19.öld.
Ef húsbóndi stóð ekki við skyldur sínar við vinnuhjú þá mátti kæra hann fyrir [[hreppstjóri|hreppstjóra]] en vinnuhjú máttu þó ekki yfirgefa bæinn nema með leyfi bónda. Hvorki vinnuhjú né bændur máttu fara frá byggðalagi sínu nema þau fengju skriflegt leyfi prests eða veraldlegra yfirvalda.
Stundum var hægt að losna undan vistarbandi með því að gerast [[lausamaður]]. Þá réðu menn atvinnu sinni sjálfir og gátu selt húsbændum vinnu sína. Fram til ársins [[1783]] þurfti að eiga minnst tíu kúgildi til að vera lausamaður. Lausamennska var bönnuð árin 1783-1863. Þegar lausamennska var leyfð aftur árið [[1863]] var það með ströngum skilyrðum. Þegar sjósókn jókst var lögum breytt árið [[1894]] og fór þá lausaganga að vera flestu búlausu fólki aðgengileg.
== Vistarband á Norðurlöndum og á Íslandi ==
Vistarbandið var tekið upp í [[Danmörk]]u árið [[1733]] vegna áhrifa frá landeigendum og her til að tryggja bændum ódýrt vinnuafl. [[Ísland]] er sérstakt vegna þess hve stór hluti þjóðarinnar bjó í ófrjálsu einlífi vinnumennskunnar, eða að jafnaði um 25% landsmanna alla 19. öldina sem var hæsta hlutfall í [[Evrópa|Evrópu]].
Algengast var að fólk væri eingöngu vinnuhjú á unga aldri en stofnaði síðan bú ef það fékk leigt jarðnæði og gengi þá í hjónaband. Hins vegar var það hlutskipti margra, sérstaklega kvenna, að vera í vinnumennsku ævilangt. Flestir íslenskir bændur voru [[leiguliði|leiguliðar]] en þó var ekki [[bændaánauð]] á Íslandi og ekki hægt að skylda bændur til að búa áfram á leigujörð sinni lengur en eitt ár í senn. Sama gilti um vistarbandið, enginn var skyldugur að vera hjá sama bónda lengur en eitt ár í senn.
== Heimild ==
* {{Vísindavefurinn|2377|Hvað er vistarbandið?}}
{{stubbur}}
| |||