„Trefjar“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Kidnon (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Ekkert breytingarágrip
Lína 1:
'''Trefjar''' eru flokkur efna þar sem eru samfelldir þræðir eða lengjur sem vafnar eru saman til að mynda lengri þræði eins og í [[prjónagarn]]i. Trefjar eru mikilvægar í [[líffræði]] [[jurt]]a og [[dýr]]a, þær halda lífrænum vef saman. Mannkynið notar trefjar á ýmsan hátt, spunnið er úr trefjum, gerð [[reipi]] og ýmis efni eru styrkt með trefjum eins og [[pappír]] og ''filt''. Trefjar eru oft notaðar sem [[hráefni]] til að framleiða önnur efni. Trefjar úr [[gerviefni|gerviefnum]] eru ódýrari í framleiðslu en náttúrulegar trefjar og hægt að framleiða þær í miklu magni.
{{hreingerning}}
'''Trefjar''' eru lítt meltanleg efni úr plönturíkinu sem finnast í frumuveggjum plantna og gefa plöntum lögun sína. Flestar trefjar flokkast sem kolvetni en ólíkt kolvetnum fáum við litla eða enga orku úr trefjum. Trefjar eru samt mikilvægar heilsu okkar vegna þess að þær hjálpa til við útskilnað úrgangsefna úr meltingarfærum, bera óæskileg efni úr líkamanum og geta þannig dregið úr líkum á hjartasjúkdómum og krabbameini. Þar að auki geta trefjar dregið úr löngun okkar í að borða of mikið.
 
== Tvenns konarNáttúrulegar trefjar ==
Náttúrulegar trefjar eru trefjar sem eru búnar til af jurtum, dýrum og jarðfræðilegum ferlum. Náttúrulegar trefjar eyðast í náttúrunni. Þær má flokkaðar eftir uppruna:
Til eru tvenns konar megintegundir trefja; vatnsleysanlegar og óvatnsleysanlegar trefjar.
* jurtatrefjar
Óvatnsleysanlegar trefjar fást að mestu leyti úr grænmeti, korni og hveiti. Þannig eru til dæmis gróf brauð og gróft pasta rík af trefjum. Helsta hlutverk þeirra í fæðunni er að flýta fyrir ferð fæðunnar í gegnum þarma og auka massa hægða.
* viðartrefjar
* dýratrefjar
* efnatrefjar
 
Vatnsleysanlegar trefjar má finna baunum, linsum, höfrum, byggi, rúgi og ávöxtum. Helsta hlutverk þeirra er að tefja fyrir tæmingu magans og hægja á ferð fæðunnar í gegnum þarmana, auk þess að lækka magn kólesteróls í blóði.
 
== Jurtatrefjar í fæðu ==
Vatnsleysanlegar og óvatnsleysanlegar trefjar eiga það síðan sameiginlegt að hægja á niðurbroti sterkju og frásogi glúkósa í blóðið svo blóðsykur haldist jafnari, auk þess sem þær eru meltar af bakteríum í þörmum. Við það myndast næringarefni sem líkaminn getur nýtt sér.
 
Jurtatrefjar í[[ matur|mat]] eru lítt meltanleg efni úr plönturíkinu. Flestar trefjar flokkast sem [[kolvetni]] en lítil sem engin eða enga orku kemur úr trefjum. Trefjar eru samt mikilvægar heilsu vegna þess að þær hjálpa til við útskilnað úrgangsefna úr meltingarfærum, bera óæskileg efni úr líkamanum og geta þannig dregið úr líkum á [[hjartasjúkdómur|hjartasjúkdómum]] og [[krabbamein]]i. Þar að auki geta trefjar dregið úr löngun í mat. Trefjarnar geta verið vatnsleysanlegar og óvatnsleysanlegar. trefjar. Óvatnsleysanlegar trefjar fást að mestu leyti úr [[grænmeti]], [[korn]]i og [[hveiti]]. Gróf [[brauð]] og gróft [[pasta]] eru rík af trefjum. Neysla slíks matar flýtir fyrir ferð fæðun í gegnum [[þarmar|þarma]] og eykur [[massi|massa]] [[hægðir|hægða]]. Vatnsleysanlegar trefjar má finna [[baun|baunum]], [[linsubaunlinsum]], [[hafrar|höfrum]], [[bygg]]i, [[rúgur|rúgi]] og [[ávöxtur|ávöxtum]]. Neysla þeirra tefur fyrir tæmingu [[magi|magans]] og hægir á ferð fæðu í gegnum þarma, auk þess að lækka magn [[kólesteról]]s í [[blóð]]i.
== Virkni trefja á líkamann ==
Óvatnsleysanlegar trefjar sjúga í sig vatn og bólgna upp í þörmunum. Það auðveldar hreyfingu þarmanna og gerir hana reglulegri. Þannig virka óvatnsleysanlegar trefjar nokkurn veginn eins og hreinsiefni fyrir þarmana.
Talið er að vatnsleysanlegar trefjar geti dregið úr magni kólesteróls í blóði og dregið úr hættu á ýmsum kvillum á borð við sykursýki, hjartasjúkdómum og krabbameini. Vatnsleysanlegar trefjar hægja á upptöku næringarefna úr meltingarvegi. Það leiðir til þess að svengdartilfinning gerir síður vart við sig eftir neyslu trefjaríkrar fæðu og dregur þar með úr hættunni á að maður freistist til að grípa til óholls skyndibita.
 
Vatnsleysanlegar og óvatnsleysanlegar trefjar eiga það síðan sameiginlegt að hægja á niðurbroti[[niðurbrot]]i [[sterkja|sterkju]] og frásogi[[frásog]]i glúkósa í blóðiðblóð svo [[blóðsykur]] haldisthelst jafnari, auk þess sem þær eru meltar af bakteríum í þörmum. Við það myndast næringarefni sem líkaminn getur nýtt sér.
Virkni trefja má þannig draga saman í sex lykilatriði:
 
Óvatnsleysanlegar trefjar sjúga í sig vatn og bólgna upp í þörmum. Það auðveldar hreyfingu þarmanna og gerir hana reglulegri. Þannig virka óvatnsleysanlegar trefjar eins og hreinsiefni fyrir þarmana. Talið er að vatnsleysanlegar trefjar geti dregið úr magni kólesteróls í blóði og dregið úr hættu á ýmsum kvillum á borð við [[sykursýki]], hjartasjúkdómum og krabbameini. Vatnsleysanlegar trefjar hægja á upptöku næringarefna úr meltingarvegi. Það leiðir til þess að svengdartilfinning gerir síður vart við sig eftir neyslu trefjaríkrar fæðu og dregur þar með úr hættunni á að maður freistist til að grípa til óholls skyndibita.
 
Virkni trefja í fæðu má þannig draga saman í sex lykilatriði:
 
* Trefjar bæta meltingarstarfsemi líkamans
Lína 23 ⟶ 26:
* Trefjar veita mettunartilfinningu og fyllingu
 
Samkvæmt upplýsingum frá Lýðheilsustöð er meðalneysla trefja á Íslandi langt undir ráðleggingum hjá Íslendingum, ekki síst vegna lítillar neyslu grófs kornmetis, grænmetis og ávaxta. Með því að auka neyslu slíkrar fæðu er hægt að auka trefjaneysluna, líkamanum til góða.
== Ekki nægileg trefjaneysla á Íslandi ==
 
Samkvæmt upplýsingum frá Lýðheilsustöð er meðalneysla trefja langt undir ráðleggingum hjá Íslendingum, ekki síst vegna lítillar neyslu grófs kornmetis, grænmetis og ávaxta. Með því að auka neyslu slíkrar fæðu er hægt að auka trefjaneysluna, líkamanum til góða.
Matvælafyrirtæki hafa í auknum mæli boðið ýmsar vörur með viðbættum trefjum.
 
{{stubbur}}
 
[[flokkur:efni]]
 
[[cs:Filament]]
Jafnframt hafa matvælafyrirtæki í auknum mæli boðið ýmsar vörur með viðbættum trefjum. Slík matvæli koma ekki í stað heilbrigðs mataræðis en geta aðstoðað við að auka trefjainnihald fæðunnar frá degi til dags.
[[de:Faser]]
[[en:Fiber]]
[[eo:Fibro]]
[[fr:Fibre]]
[[ko:섬유]]
[[id:Serat]]
[[io:Fibro]]
[[it:Fibra tessile]]
[[hu:Szálasanyagok]]
[[kn:ನಾರು]]
[[nl:Vezel]]
[[ja:繊維]]
[[no:Fiber]]
[[pl:Włókno]]
[[pt:Fibra]]
[[qu:Q'aytucha]]
[[simple:Fibre]]
[[fi:Kuitu]]
[[tr:Lif]]
[[zh:纤维]]