Útgáfa síðunnar 25. maí 2008 kl. 07:27 skoða frumkóða 79.20.85.7 (spjall) Tæmdi síðuna ← Eldri breyting		Útgáfa síðunnar 25. maí 2008 kl. 07:27 skoða frumkóða Marina (spjall \| framlög) 105 breytingar m Tek aftur breytingu 482408 frá 79.20.85.7 (Spjall) Nýrri breyting →
Lína 1: {{Land \|nafn_á_frummáli=Lýðveldið Ísland \|nafn_í_eignarfalli=Íslands \|fáni=Flag of Iceland.svg \|skjaldarmerki=Iceland coa1.gif \|staðsetningarkort=Europe location ISL.png \|kjörorð=ekkert \|þjóðsöngur=[[Lofsöngur]] \|tungumál=[[íslenska]] \|höfuðborg=[[Reykjavík]] \|stjórnarfar=[[Lýðveldi]] \|titill_leiðtoga=[[Forseti]]<br />[[Forsætisráðherra]] \|nöfn_leiðtoga=[[Ólafur Ragnar Grímsson]]<br />[[Geir H. Haarde]] \|staða = Sjálfstæði \|staða_athugasemd = undan [[Danmörk]]u \|atburður1=Heimastjórn \|dagsetning1=[[1. febrúar]] [[1904]] \|atburður2=Fullveldi \|dagsetning2=[[1. desember]] [[1918]] \|atburður3=Lýðveldi \|dagsetning3=[[17. júní]] [[1944]] \|stærðarsæti=105 \|flatarmál_magn=1_E11_m² \|flatarmál=103.125 \|hlutfall_vatns=2,7% \|fólksfjöldi=313,376 \|mannfjöldaár=Janúar 2008 \|mannfjöldasæti=169 \|íbúar_á_ferkílómetra=3,1 \|VLF_ár=2005 \|VLF=10.531 \|VLF_sæti=135 \|VLF_á_mann=35.546 \|VLF_á_mann_sæti=5 \|VÞL = {{ágóði}} 0,968 \|VÞL_sæti = 1 \|gjaldmiðill=[[íslensk króna\|króna]] (ISK) \|tímabelti=[[UTC]]+0 (enginn sumartími) \|tld=is \|símakóði=354 }} '''Lýðveldið Ísland''' er [[eyríki]] í [[Atlantshafið\|Norður-Atlantshafi]] á milli [[Grænland]]s, [[Færeyjar\|Færeyja]] og [[Noregur\|Noregs]]. Ísland er um 103.000 [[ferkílómetri\|km²]] að stærð; það er önnur stærsta [[eyja]] í [[Evrópa\|Evrópu]] og sú átjánda stærsta í heimi. Á Íslandi búa um það bil 313.000 manns. Höfuðborg landsins er [[Reykjavík]]. ''[[Landnámabók]]'' segir frá hvernig [[landnám Íslands]] hófst kringum árið [[874]] þegar [[Ingólfur Arnarson]] nam hér land, þó aðrir höfðu áður dvalið tímabundið á landinu. Á næstu áratugum og öldum flutti fjöldi fólks til Íslands á tímabili sem nefnt er [[landnámsöld]]. Ísland komst með [[Gamli sáttmáli\|Gamla sáttmála]] undir vald [[Noregur\|Noregs]] árið 1262 og var undir stjórn Norðmanna og [[Danmörk\|Dana]] til ársins [[1918]], þegar það hlaut [[Sjálfstæðisbarátta Íslendinga\|fullveldi]]. Danska ríkið fór þó með utanríkismál og landhelgisgæslu fyrir hönd Íslands og löndin höfðu sameiginlegan konung þar til [[lýðveldi]] var stofnað á Íslandi [[1944]]. Landið hefur gengið undir ýmsum nöfnum, einkum meðal [[ljóðskáld]]a (sjá grein ''[[Heiti yfir Ísland]]''). Á síðari hluta [[20. öld\|20. aldar]] jókst [[Verg landsframleiðsla\|þjóðarframleiðsla]] Íslendinga til muna og innviðir og [[velferðarkerfi]] landsins efldust. Nú er Ísland þróaðasta land heims, samkvæmt [[Vísitala um þróun lífsgæða\|vísitölu SÞ um þróun lífsgæða]]. Ísland er meðlimur í [[SÞ]], [[NATO]], [[EFTA]] og [[EES]]. == Saga == {{aðalgrein\|Saga Íslands}} Ísland var, samkvæmt [[Íslendingabók Ara fróða]], fyrst numið af [[Noregur\|norskum]] og [[Keltar\|keltneskum]] ([[Skotland\|skoskum]] og [[Írland\|írskum]]) [[landnemi\|landnemum]] undir lok [[9. öldin\|níundu]] og [[10. öldin\|tíundu aldar]]. Þar var <!-- nei, það er ekki það elsta -->næstelsta (og það elsta sem enn er starfandi), [[þing\|þjóðþingið]], [[Alþingi]], stofnað árið [[930]]. Ísland var ekki sett undir erlend ríki fyrr en næstum fjórum [[öld]]um eftir að það var fyrst numið. Þá fór svo að [[Listi yfir Noregskonunga\|Noregskonungur]] náði landinu undir sína krúnu ([[1262]]). Síðar varð Ísland svo hluti af [[Danmörk\|danska ríkinu]] árið [[1380]]. Ísland fékk [[stjórnarskrá]] og takmarkaða heimastjórn árið [[1874]] á [[þjóðhátíð]] í tilefni af [[1000 ára afmæli Íslandsbyggðar]] (þar sem núverandi [[þjóðsöngur]] landsins, [[Lofsöngur]] var frumfluttur), [[fullveldi]] fylgdi í kjölfarið árið [[1918]]. [[Danskir konungar\|Danski konungurinn]] var sameiginlegur þjóðhöfðingi Danmörkur og Íslands til ársins [[1944]], þegar lýðveldið var stofnað. == Stjórnmál == {{aðalgrein\|Íslensk stjórnmál}} Ísland er [[lýðveldi]] með þingbundinni stjórn. [[Framkvæmdavald]]ið liggur hjá [[Forseti Íslands\|forseta]] og [[Ríkisstjórn Íslands\|ríkisstjórn]]. Æðsti maður ríkisstjórnar er [[Forsætisráðherra Íslands\|forsætisráðherra]]. Ríkisstjórnin ber ábyrgð gagnvart [[Alþingi]], sem er handhafi [[löggjafarvald]]sins ásamt forseta. [[Dómsvald]] er í höndum [[Dómstólar Íslands\|dómstóla]]; æðsti dómstóll landsins er [[Hæstiréttur Íslands\|Hæstiréttur]]. [[Forseti Íslands]] er [[þjóðhöfðingi]] landsins og er þjóðkjörinn í beinni kosningu allra kjörbærra manna. Kjörtímabil hans er 4 ár. Forseti er ábyrgðarlaus á ríkisstjórnarathöfnum og lætur [[ráðherra]] framkvæma vald sitt. Hann veitir formönnum stjórnmálaflokka umboð til stjórnarmyndunar eftir kosningar til Alþingis og skipar ráðherra en oftast er þessu ferli í raun stýrt af stjórnmálaflokkunum sjálfum, aðeins þegar þeir geta ómögulega komist að niðurstöðu sjálfir nýtir forsetinn sér þetta vald og skipar sjálfur ríkisstjórn. Þetta hefur þó ekki gerst í sögu lýðveldisins en gerðist [[1942]] þegar [[Sveinn Björnsson]], þáverandi [[ríkisstjóri Íslands]], skipaði [[utanþingsstjórn]]. Forseti Íslands hefur málskotsrétt gagnvart þinglögum samkvæmt stjórnarskrá og ber þá að efna til þjóðaratkvæðagreiðslu en lögin taka samt gildi, þangað til þau eru afnumin eða staðfest með þjóðaratkvæði.<ref>Deildar meiningar eru um raunveruleg völd forsetans, þá sérstaklega hvort hann geti neitað að skrifa undir lög og hvort slíkur gjörningur hafi einhverjar afleiðingar. Í [[Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands\|stjórnarskránni]] er sagt að slík synjun kalli á [[Þjóðaratkvæðagreiðsla\|þjóðaratkvæðagreiðslu]] um lögin, en hins vegar lætur forseti ráðherra framkvæma vald sitt og eru margir á þeirri skoðun að það gildi um þetta vald eins og önnur völd forseta.</ref> Núverandi forseti er [[Ólafur Ragnar Grímsson]], sem tók við embættinu árið [[1996]]. Hann nýtti sér málskotsréttinn fyrstur forseta á Íslandi, þegar hann neitaði að skrifa undir fjölmiðlalögin árið 2004. [[Alþingi]], [[löggjafarþing]] Íslands, starfar í einni deild. 63 þingmenn þess eru kjörnir hlutfallskosningu í 6 [[Kjördæmi Íslands\|kjördæmum]]. Kjörtímabilið er 4 ár en getur verið styttra ef það kemur til þingrofs en vald til að rjúfa þing liggur hjá ríkisstjórninni. Ráðherrar eiga einnig sæti á Alþingi en hafa ekki atkvæðarétt nema þeir séu einnig þingmenn en sú er reyndar venjan. Alþingi velur sér forseta til að hafa yfirumsjón með fundum þess, núverandi [[forseti Alþingis]] er [[Sturla Böðvarsson]]. Ríkisstjórnir á Íslandi eru nánast ávallt samsteypustjórnir tveggja eða fleiri flokka en einnig eru dæmi til um minnihlutastjórnir, einkum og sér í lagi vegna þess að enginn flokkur hefur hlotið hreinan meirihluta á þingi, í það minnsta ekki frá endurreisn lýðveldis. Núverandi ríkisstjórn er samsteypustjórn [[Sjálfstæðisflokkurinn\|Sjálfstæðisflokks]] og [[Samfylking]]ar undir forystu [[Geir H. Haarde\|Geirs H. Haarde]] forsætisráðherra. ==Skipting í stjórnsýsluumdæmi== ===Kjördæmi=== {{aðalgrein\|Kjördæmi Íslands}} Íslandi er skipt upp í 6 [[kjördæmi]] sem kjósa sína fulltrúa á [[Alþingi]]. ===Sveitarstjórn=== {{aðalgrein\|Sveitarfélög á Íslandi}} Íslandi er skipt upp í 104 sveitarfélög sem eru mikilvægustu stjórnsýslueiningar landsins og hafa víðtæk völd á sviði skólamála, skipulags, samgangna og félagsmála. === Sýslur === {{aðalgrein\|Sýslur á Íslandi}} Íslandi hefur frá fornu fari verið skipt upp í sýslur til umboðsstjórnar. Hinar gömlu landfræðilegu sýslur eru ekki lengur formlegar stjórnsýslueiningar á Íslandi, [[sýslumenn]] eru enn þá við lýði en umdæmi þeirra fylgja ekki alltaf gömlu sýsluskiptingunni. == Landafræði == [[Mynd:Iceland sat cleaned.png\|thumb\|250px\|right\|Samsett [[gervihnattarmynd]] af Íslandi.]] {{aðalgrein\|Landafræði Íslands}} Ísland er staðsett á [[heitur reitur\|heitum reit]] á [[Atlantshafshryggurinn\|Atlantshafshryggnum]]. Það er 102.800 ferkílómetrar að stærð. Þar eru mörg virk [[Eldfjall\|eldfjöll]] (sjá [[eldfjöll Íslands]]) og ber þar helst að nefna [[Hekla\|Heklu]] (1491m). Um það bil 10% eyjarinnar er undir [[jökull\|jöklum]]. Á Íslandi eru <!-- eh? eru til kaldir hverir? tók út "heitir" hér -ævar--> [[hver]]ir víða, og gnótt jarðhita færir íbúunum heitt vatn, sem meðal annars er notað til húshitunar. Ísland er önnur stærsta eyja Evrópu, á eftir [[Bretland]]i. Eyjan er vogskorin, og flestir bæir standa við [[fjörður\|firði]], [[vík]]ur og [[vogur\|voga]]. Helstu þéttbýlisstaðir eru [[höfuðborg]]in [[Reykjavík]], [[Keflavík]], þar sem einn af [[alþjóðlegur flugvöllur\|alþjóðlegum flugvöllum]] landsins er staddur, og [[Akureyri]]. Ísland liggur á tveimur jarðskorpuflekum, Norður-Ameríkuflekanum og Evrasíuflekanum. Landið telst sögulega til [[Evrópa\|Evrópu]]. == Efnahagsmál == {{aðalgrein\|Efnahagur Íslands}} [[Efnahagur]] þjóðarinnar byggir enn að talsverðu leyti á [[Fiskveiðar\|fiskveiðum]], sem afla nær 40% útflutningstekna og veita 8% vinnandi manna störf. Þar sem aðrar [[náttúruauðlindir]] skortir (fyrir utan jarðhita og fallvötn til virkjunar), er efnahagslíf á Íslandi viðkvæmt og háð heimsmarkaðsverði á fiski og sjávarafurðum. Auk þess geta minnkandi fiskstofnar í [[efnahagslögsaga\|efnahagslögsögu]] landsins haft töluverð áhrif á sveiflur í efnahagslífinu og heimsmarkaðsverð á [[ál]]i og [[kísilgúr]]i sem eru stærstu útflutningsvörur Íslendinga á eftir sjávarafurðum. Stjórn [[Sjálfstæðisflokkurinn\|Sjálfstæðis]]- og [[Framsóknarflokkurinn\|Framsóknarflokks]], sat við stjórnartaumana frá [[1995]] til 2007. Hún hafði á stefnuskránni að draga úr ríkisumsvifum og einkavæða ríkisfyrirtæki. Ríkisútgjöld, sem hlutfall af þjóðarframleiðslu, hafa þó vaxið síðustu ár. Núverandi ríkisstjórn er andvíg inngöngu í [[Evrópusambandið]]. Nú sitja í ríkisstjórn Sjálfstæðisflokkurinn og Samfylking, tveir stærstu flokkarnir í íslenskri pólitík. Geir H. Haardre forsætisráðherra fer fyrir henni. Fjölbreytileiki í efnahagslífinu hefur aukist undanfarna tvo áratugi. [[Ferðaþjónusta]] verður æ fyrirferðameiri, og reyna Íslendingar að lokka til sín útlendinga með auglýsingum um hreina og ómengaða náttúru og öflugt næturlíf. Nokkuð dró úr hagvexti á árunum [[2000]] til [[2002]], en árið 2002 var hann neikvæður um 0,6%, frá 2003 hefur hagvöxtur hins vegar verið drjúgur en efnahagur í samanburði við nágrannalönd einkennst af óstöðugleika. == Lýðfræði == {{aðalgrein\|Lýðfræði Íslands}} Íslendingar eru í megindráttum [[Norðurlönd\|norræn]] þjóð. Landið byggðist upphaflega norrænum mönnum, einkum frá [[Noregur\|Noregi]] og [[Keltar\|Keltum]] frá nýlendum [[Víkingar\|víkinga]] á [[Bretlandseyjar\|Bretlandseyjum]] og Íslendingar hafa í gegnum tíðina átt mest samskipti við helstu fiskveiðiþjóðir á [[Norður-Atlantshaf]]i. Til er kenning um að Íslendingar séu að uppruna sérstakur þjóðflokkur, aðgreindur frá öðrum þjóðflokkum á norðurlöndum („[[Herúlakenningin]]“). Á síðari tímum hafa ýmsar kenningar um uppruna þjóðarinnar verið settar fram með [[erfðafræði]]legum rökum. Þá er talað um að flestar konur sem hingað komu hafi verið keltneskar (flestar ambáttir) en karlarnir að miklu leyti norrænir. Íbúafjöldi landsins sveiflaðist á milli um 30.000 og 80.000 við hefðbundinn efnahag í bændasamfélagi fyrri alda. Á [[19. öldin\|19.]] og [[20. öldin\|20. öld]] hefur Íslendingum fjölgað nokkuð ört og nú eru íbúar landsins rétt rúmlega 315.000 auk nokkurra þúsunda af íslenskum uppruna sem ekki eru búsett á Íslandi. Á Íslandi er töluð [[íslenska]], sem er norrænt tungumál, og flestir íbúar landsins eru í hinni [[Evangelísk-lúthersk kirkja\|evangelísk-lúthersku]] [[Þjóðkirkjan\|þjóðkirkju]]. Mikil fjölgun hefur verið á erlendum ríkisborgurum hérlendis en árið 2005 fjölgaði þeim um 29,5% og árið [[2006]] var fjölgunin 34,7%.<ref name="innflytjendur">{{Vefheimild\|url=http://mbl.is/mm/frettir/innlent/2008/03/11/6_8_prosent_ibua_erlendir_rikisborgarar/\|titill=6,8% íbúa erlendir ríkisborgarar\|ár=2008\|mánuður=11. mars\|útgefandi=Mbl.is}}</ref> Árið [[2007]] voru erlendir ríkisborgarar 18.563 talsins (6[[%]] af íbúum Íslands), og þann [[1. janúar]] [[2008]] voru 21.434 erlendir ríkisborgarar skráðir (6,8[[%]] af íbúum Íslands).<ref name="innflytjendur"/> Það er 15,5% fjölgun árið 2007. Hlutfall erlendra ríkisborgara af heildarmannfjölda Íslands er nú hærra en annars staðar á [[Norðurlöndin\|Norðurlöndum]], en árið [[2006]] var það næst hæst í [[Svíþjóð]] eða um 5,4%.<ref name="innflytjendur"/> Konur voru jafnan fjölmennari í hópi erlendra ríkisborgara til árins [[2003]], en síðan [[2004]] hafa karlar verið fjölmennari en konur. Í árslok [[2007]] voru karlar með erlent ríkisfang 8,1% allra karla en konur 5,5% allra kvenna.<ref name="innflytjendur"/> == Menning == {{aðalgrein\|Íslensk menning}} ===Þekktir Íslendingar=== * [[Eiður Smári Guðjohnsen]] ====Frá miðöldum==== * [[Egill Skalla-Grímsson]] * [[Eiríkur rauði]] * [[Leifur Eiríksson]] ====Listamenn==== * [[Louisa Matthíasdóttir]] * [[Laddi]] * [[Alfreð Gíslason]] ====Rithöfundar==== * [[Arnaldur Indriðason]] * [[Halldór Laxness]] * [[Snorri Sturluson]] ====Tónlistarmenn og hljómsveitir==== * [[Björk Guðmundsdóttir]] * [[Sigur Rós]] * [[Emilíana Torrini]] * [[Bubbi Morthens]] * [[Quarashi]] ===Kvikmynda- og bókmenntaverðlaun=== Árlega eru veitt verðlaun fyrir afrek liðins árs í bókmenntum og [[kvikmyndagerð á Íslandi]]. [[Edduverðlaunin]] eru verðlaun sem veitt eru þeim sem þykja hafa skarað fram úr á sviði kvikmynda og sjónvarps. Síðar á árinu eru [[Íslensku bókmenntaverðlaunin]] afhent því fólki sem talið er hafa borið af á ritvellinum. ==Tengt efni== [[Island.is]] [[Alþingisbækur Íslands]] == Neðanmálsgreinar == {{reflist}} ==Tenglar== {{commons\|Iceland\|Íslandi}} {{Wiktionary\|Ísland}} * [http://www.althingi.is/ Alþingi] * [http://www.raduneyti.is Ríkisstjórnin] * http://www.iceland.org/ * http://www.iceland.is/ * http://www.islandsmyndir.is/ * {{vísindavefurinn\|6590\|Hvað er séríslenskt?}} ===Blaðagreinar=== * [http://www.timarit.is/?issueID=337695&pageSelected=99&lang=0 ''Ísland og Íslendingar''; grein í Tímariti hins íslenska bókmenntafélags 1887] * [http://www.timarit.is/titlebrowse.jsp?issueID=419579&pageSelected=4&lang=0 ''Hver var fyrstur?''; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1971] * [http://www.timarit.is/?issueID=419347&pageSelected=11&lang=0 ''Hverjir fundu Ísland?''; grein í Lesbók Morgunblaðsins 1968] * [http://www.guardian.co.uk/world/2008/may/18/iceland No wonder Iceland has the happiest people on earth], grein í Observer e. John Carlin * [http://www.independent.co.uk/news/europe/the-big-question-is-iceland-the-happiest-place-on-the-planet-and-what-can-we-learn-from-it-832105.html The Big Question: Is Iceland the happiest place on the planet, and what can we learn from it?], grein í The Independent e. Paul Vallely {{Evrópa}} {{Norðurlandaráð}} {{Atlantshafsbandalagið}} {{S\|1944}} {{Tengill GG\|de}} {{Tengill ÚG\|vi}} {{Tengill ÚG\|el}} [[Flokkur:Ísland\| ]] [[af:Ysland]] [[als:Island]] [[am:አይስላንድ]] [[an:Islandia]] [[ang:Īsland]] [[ar:أيسلندا]] [[ast:Islandia]] [[az:İslandiya]] [[bar:Ísland]] [[bat-smg:Ėslandėjė]] [[be:Ісландыя]] [[be-x-old:Ісьляндыя]] [[bg:Исландия]] [[bn:আইসল্যান্ড]] [[bo:འཁྱགས་རུམ་གླིང་ཕྲན]] [[bpy:আইসল্যান্ড]] [[br:Island]] [[bs:Island]] [[ca:Islàndia]] [[ce:Исланди]] [[ceb:Iceland]] [[crh:İslandiya]] [[cs:Island]] [[csb:Islandëjô]] [[cv:Исланди]] [[cy:Gwlad yr Iâ]] [[da:Island]] [[de:Island]] [[diq:İslanda]] [[dsb:Islandska]] [[dv:އައިސްލަންޑަން]] [[dz:ཨའིསི་ལེནཌ་]] [[el:Ισλανδία]] [[en:Iceland]] [[eo:Islando]] [[es:Islandia]] [[et:Island]] [[eu:Islandia]] [[fa:ایسلند]] [[fi:Islanti]] [[fiu-vro:Island]] [[fo:Ísland]] [[fr:Islande]] [[frp:Islande]] [[fy:Yslân]] [[ga:An Íoslainn]] [[gd:Innis Tile]] [[gl:Islandia - Ísland]] [[gn:Iylanda]] [[gu:આઇસલૅન્ડ]] [[gv:Yn Eeslynn]] [[hak:Pên-tó]] [[he:איסלנד]] [[hi:आइसलैंड]] [[hr:Island]] [[hsb:Islandska]] [[ht:Islann]] [[hu:Izland]] [[hy:Իսլանդիա]] [[ia:Islanda]] [[id:Islandia]] [[ie:Island]] [[ilo:Islandia]] [[io:Islando]] [[it:Islanda]] [[ja:アイスランド]] [[jbo:bisygu'e]] [[ka:ისლანდია]] [[kk:Исландия]] [[kl:Islandi]] [[kn:ಐಸ್‍ಲ್ಯಾಂಡ್]] [[ko:아이슬란드]] [[ku:Îslanda]] [[kw:Island]] [[la:Islandia]] [[lb:Island]] [[lg:Isilandi]] [[li:Iesland]] [[lmo:Islànda]] [[lt:Islandija]] [[lv:Īslande]] [[mk:Исланд]] [[mr:आइसलँड]] [[ms:Iceland]] [[mt:Iżlanda]] [[na:Iceland]] [[nah:Iztlālpan]] [[nds:Iesland]] [[nds-nl:Ieslaand]] [[ne:आइसल्याण्ड]] [[nl:IJsland]] [[nn:Island]] [[no:Island]] [[nov:Islande]] [[oc:Islàndia]] [[os:Исланди]] [[pam:Iceland]] [[pl:Islandia]] [[pms:Islanda]] [[ps:آيسلېنډ]] [[pt:Islândia]] [[qu:Islandya]] [[ro:Islanda]] [[roa-rup:Islanda]] [[ru:Исландия]] [[sa:आइसलैंड]] [[sc:Islanda]] [[scn:Islandia]] [[sco:Iceland]] [[se:Islánda]] [[sg:Islande]] [[sh:Island]] [[simple:Iceland]] [[sk:Island]] [[sl:Islandija]] [[sq:Islanda]] [[sr:Исланд]] [[sv:Island]] [[sw:Iceland]] [[ta:ஐஸ்லாந்து]] [[tg:Исландия]] [[th:ประเทศไอซ์แลนด์]] [[tl:Iceland]] [[tpi:Aislan]] [[tr:İzlanda]] [[udm:Исландия]] [[uk:Ісландія]] [[ur:آئس لینڈ]] [[uz:Islandiya]] [[vec:Islanda]] [[vi:Iceland]] [[vo:Lisladeän]] [[war:Islandya]] [[wo:Islaand]] [[yi:איסלאנד]] [[zh:冰岛]] [[zh-min-nan:Peng-tē]] [[zh-yue:冰島]]

„Ísland“: Munur á milli breytinga