Munur á milli breytinga „Skipting ríkisvaldsins“

Kenningin gerir ráð fyrir að ríkisvaldinu sé skipt í þrjá jafn réttháa þætti: [[löggjafarvald]], [[framkvæmdarvaldframkvæmdavald]] og [[dómsvald]]. Hver þáttur átti að takmarka og tempra hinn. Þetta átti að minnka líkur á ofríki og geðþóttastjórn. Óvíða er reglunni fylgt út í hörgul. Í löndum sem búa við [[þingræði]] velur í raun löggjafarsamkundan æðstu handhafa framkvæmdavalsins.<ref>Sjá Ólf Jóhannesson, ''Lög og réttur'' (1975): 18.</ref>.

Hlutverk einstakra þátta er því eftirfarandi: Löggjafarvald setur lög. FramkvæmdarvaldFramkvæmdavald framkvæmir en þó aðeins það sem lög kveða á um. Dómstólar úrskurða í ágreiningsmálulm um lagaleg efni sem til þeirra er skotið. Þetta er mikilvægt. FramkvæmdavaldiFramkvæmdavald hefur aðeins heimild til að framkvæma það sem lög segja til um og dómstólar eru bundnir við lög í dómum sínum og geta aðeins beitt valdi sínu í málum sem til þeirra er skotið þ.e. ekkiþeir geta þeirekki tekitekið upp mál að eigin frumkvæði.

Algengast er að lagafrumvörp sem ná fram að ganga í þingræðislöndum séu undan rifjum framkvæmdavalsinsframkvæmdavaldsins komin. Sérhverjum þingmanni og ráðherra er heimilt að leggja fram frumvörp en fæst þingmannafrumvörp ná því að verða að lögum. Þingið getur komið skilaboðum um vilja sinn til framkvæmdavalsinsframkvæmdavaldsins í formi þingsályktana. Slíkar samþykktir hafa ekki lagagildi þ.e. þær setja aðeins þrýsting á framkvæmdavaldið.

Dómstólar dæma eftir lögum í víðum skilningi og eingöngu eftir lögum.<ref>Ólafur Jóhannesson (1975): 35.</ref> Þeim væri t.d. óheimilt að fara að fyrirmælum framkvæmdavalsinsframkvæmdavaldsins. Dómstólar dæma m.a. um embættistakmörk stjórnvalda, þ.e. hvort þau fara að lögum og hvort lög standist kröfur stjórnarskrár.

Skv. [[stjórnarskrá]] ferfara [[forseti]] og [[Alþingi]] með löggjafarvaldið, forseti og ríkisstjórn með framkvæmdavaldið og dómstólar með dómsvaldið. Vald forseta er takmarkað og er aðallega táknrænt.

Þrátt fyrir ákvæði stjórnarsrkár þá voru dómstólar í héraði lítt sjálfstæðir á Íslandi fram til ársins 1989 - sjá lög um aðskilnað framkvæmdavalds og dómsvalds. Sýslumenn landsins voru í senn yfirmenn löggæslu og höfðu með höndum víðtækt framkvæmdavald, bæði fyrir ríki og sveitarfélög. Þeir voru jafnframt dómarar í héraði. Þessu var breytt með áður tilnefndumfyrrnefndum lögum og breytingu á öllum sérlögum um réttarfar. Hluti þeirra athafna sem áður töldust dómsathafnir, svo sem þinglýsingar, töldust framkvæmdavalsgerðir eftir breytinguna framkvæmdavaldsgerðir, sem síðan má bera undir dómstóla.

Mörg dæmi eru síðan um að dómstólar sinni sínu takmarkandi og temprandi hlutverki m.a. með því að dæma að lög ríði í bága við stjórnarskrá og að stjórnvöld fari ekki að lögum.

Nýlegur dómur féll þess efnis að inngrip stjórnvalda og Alþingis í launakjör dómara stæðist ekki vegna þess að slíkt skerti sjálfstæði þeirra. Slíkur dómur byggir á sjónarmiððumsjónarmiðum greiningarþrígreiningar ríkisvaldsins.