„Diocletianus“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Muninn (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Muninn (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 1:
[[Mynd:Diocletian.jpg|thumb|right|225px|Diocletianus]]
'''Gaius Aurelius Valerius Diocletianus''' ([[22. desember]] [[244]] – [[3. desember]] [[312]]<ref>Dánarár Diocletianusar er ekki vitað með vissu en hann er talinn hafa látist um 311-316. Hornblower og Spawforth (ritstj.), ''[[Oxford Classical Dictionary]]'' (Oxford: Oxford University Press, 3. útg. 1996) og Shipley o.fl. (ritstj.), ''The Cambridge Dictionary of Classical Civilization'' (Cambridge: Cambridge University Press, 2006) segja dánarárið vera u.þ.b. 312.</ref>) var [[Rómarkeisari|keisari]] [[Rómaveldi|Rómaveldis]] á árunum [[284]] – [[305]]. Diocletianus kom á stöðugleika innan Rómaveldis er hann endaði hina svokölluðu [[3. aldar kreppan|3. aldar kreppu]]. Það gerði hann með því að koma á ýmsum umbótum á löggjöf, skattheimtu og stjórnsýslu ríkisins. Einnig deildi hann völdum sínum með þremur öðrum keisurum þegar hann myndaði [[fjórveldisstjórnin|fjórveldisstjórnina]], en henni var ætlað var að tryggja stöðugleikann til frambúðar. Síðasta kerfisbundna ofsóknin gegn kristnum átti sér stað í valdatíð Diocletianusar, en nokkrum árum eftir afsögn hans var [[kristni]] gerð lögleg í heimsveldinu.
 
==Leiðin til valda==
Diocletianus var líklega fæddur í Salona (núverandi [[Solin]] í [[Króatía|Króatíu]]). Fæðingarár hans er óvíst en það var líklega í kringum [[244]]. Hann var upphaflega nefndur Diocles og voru foreldrar hans af lágri stétt, faðir hans var annað hvort skrifari eða frelsaður þræll.
 
Diocles varðvar herforingi í [[Rómverski herinn|rómverska hernum]] undir keisaranum [[Carus]]i og fór með honum, árið [[283]], í herferð gegn Sassanídum í [[Persía|Persíu]]. Carus lést sama ár, eftir vel hepnaða herferð, er hann varð fyrir eldingu, og urðu synir hans tveir, [[Numerianus]] og [[Carinus]], þá keisarar. Numerianus hafði farið með föður sínum til Persíu en hélt til [[Róm|Rómar]] eftir dauða hans. Á leiðinni fannst Numerianus látinn í vagni sínum og kenndi Diocles þá yfirmanni lífvarðasveitarinnar, Aper, um dauða hans. Herdeildirnar lýstu Diocles þá keisara og tók hann Aper af lífi fyrir framan hermennina. Eftir að hafa verið lýstur keisari tók Diocles sér nafnið Gaius Aurelius Valerius Diocletianus.
 
Carinus var staddur í vesturhluta Rómaveldis þegar Diocletianus var lýstur keisari en hélt austur með sínar herdeildir til þess að mæta honum. Þeir mættust í bardaga í maí [[285]] þar sem Carinus hafði stærri her. Carinus var hinsvegar óvinsæll á meðal hermanna sinna og var í miðjum bardaga drepinn af sínum eigin mönnum.
Lína 19:
Árið [[293]] breyttu Diocletianus og Maximianus stjórnskipulagi Rómaveldis og mynduðu hina svokölluðu [[fjórveldisstjórnin|fjórveldisstjórn]]. Þeir skipuðu þá hvor um sig einn undirkeisara (''caesar'') og því voru nú fjórir keisarar yfir Rómaveldi. Diocletianus útnefndi [[Galerius]], tengdason sinn, sem undirkeisara en Maximianus útnefndi [[Constantius Chlorus]]. Tilgangurinn með þessum breytingum var að tryggja það að þegar keisari (''augustus'') létist eða léti af völdum, myndi undirkeisarinn (''caesar'') taka við á friðsamlegan hátt.
 
Á árunum 293 - [[294]] barðist Diocletianus gegn Sarmatíum norðan við Dóná, og á svipuðum slóðum gegn öðrum [[germanir|germönskum þjóðflokkum]] frá [[295]] til [[296]], í bæði skiptin með góðum árangri. Með þessu náði hann að tryggja stöðugleika á landamærum ríkisins við Dóná. [[297]] til [[298]] þurfti Diocletianus að berjast við tvo valdaræningja, Domitius Domitianus og Aurelius Achilleus sem báðir höfðu lýst sig keisara í [[Egyptaland]]i, vegna óánægju með breytingar á skattheimtu. Galerius var á árunum 295 - 298 í stríði við Sassanída sem í upphafi gekk illa en endaði með því að Ctesiphon, höfuðborg Sassanída, var hertekin í stuttan tíma og árið [[299]] sömdu hann og Diocletianus þá um frið við Sassanídana með skilmálum sem voru mjög hliðhollir Rómverjum
 
===Ofsókn gegn kristnum===
Síðasta og jafnframt stærsta ofsóknin gegn kristnum mönnum í Rómaveldi átti sér stað í valdatíð Diocletianusar. Ofsóknin hófst árið [[303]] og hafði í för með sér aftökur á kristnum og eyðileggingu á kirkjum. Mismunun gegn kristnum hafði þó hafist áður því kristnum var frá 299 ekki heimilt að gegna opinberum störfum eða herþjónustu nema þeir færðu fórnir til hinna hefðbundnu rómversku guða. Galerius mun hafa verið helsti hvatamaðurinn að ofsókninni, sem var fylgt eftir af mun meiri hörku í austurhlutanumausturhluta Rómaveldis en í vesturhlutanum. Galerius batt svo opinberlega enda á ofsóknina árið [[311]] en aðeins tveimur árum síðar gerðu [[Konstantínus mikli]] og [[Licinius]] kristna trú löglega í Rómaveldi.
 
===Umbætur===
Valdatíð Diocletianusar er álitin hafa endað hina svokölluðu [[3. aldar kreppan|3. aldar kreppu]] sem einkendist af stöðugum átökum og sífellt versnandi efnahag innan Rómaveldis. Til að stemma stigu við þessum vandamálum reyndi Diocletianus að koma á ýmsum endurbótum í ríkinu; m.a. endurbætti hann skattheimtu og lét slá verðmeiri mintmynt. Einnig gaf hann út tilskipun um hámarksverð á vörum, sem var ætlað að slá á verðbólgu í ríkinu. Þessi tilskipun hafði ekki tilætluð áhrif og var fljótlega virt að vettugi.
 
FjórveldisstjórnarskipulagiðFjórveldisstjórnar skipulagið hafði það í för með sér að Rómaveldi var í raun skipt í fjóra hluta þar sem hver keisari stjórnaði sér svæði, hafði sína höfuðborg og sína hirð. Diocletianus gerði Nicomediu (núverandi Izmit í [[Tyrkland]]i) að sinni höfuðborg en hinar höfuðborgirnar voru Sirmium (Sremska Mitrovica í [[Serbía|Serbíu]]), Mediolanum ([[Mílanó]]) og Augusta Treverorum ([[Tríer]]). Við þessar breytingar minnkaði mikilvægi [[Róm]]ar en hún hélt þó [[Rómverska öldungaráðið|öldungaráðinu]]. Ennfremur hafði hver keisaranna stjórn yfir sínum hluta [[rómverski herinn|hersins]], sem var stækkaður umtalsvert.
 
===Afsögn===