„Jökulhlaup“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Asa~iswiki (spjall | framlög) Ekkert breytingarágrip |
Asa~iswiki (spjall | framlög) Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
Þegar gífurlega mikið vatn brýst skyndilega undan jökli og streymir til sjávar er talað um '''jökulhlaup'''. Það eru til nokkrar tegundir
jökulhlaupa. Það getur verið [[jökull]] sem stíflar á og stíflan síðan brestur. [[Jarðhiti]] ([[eldgos]]) sem veldur vökvasöfnun undir jökli og vatnið brýtur sér svo leið undan eða [[jökulgarður]] sem fyllist af vatni og brestur.
== Almennar upplýsingar == ▼
[[Mynd:jokulhlaup_240507.jpg]]
Jökulhlaup byrja yfirleitt af miklum krafti og með stuttum fyrirvara.Þau eru skilgreind sem skyndileg flóð úr lóni við eða undir jökli. Það eru nokkrar tegundir af jökulhlaupum og eru þær útskýrðar hér að neðan. Í þeim er mikil orka og rennsli í þeim getur verið tugir þúsunda rúmmetra á sekúndu. Þau eru það kraftmikil að þau geta flutt með sér grjót og ísjaka sem vega nokkur hundruð kíló. Jökulhlaup hafa valdið miklum skemmdum á mannvirkjum eins og vegakerfi, rafmagnslínum og byggingum. Það fylgir einmitt oftar en ekki Skaftárhlaupum að hringvegurinn fari í sundur í öllum hamaganginum.
▲== Almennar upplýsingar ==
▲ [[Mynd:jokulhlaup_240507.jpg]]
''' Jökulhlaup þegar stífla brestur'''
Þegar jökull stíflar dal og hindrar vatnsflæði niður hann myndast lón bak við ísinn. Ef ísinn er þykkur og lítið vatn í lóninu er hann örugg stífla. Eftir því sem meira vatn safnast saman eykst vatnsþrýstingurinn og vatnið
Lína 19 ⟶ 21:
'''Jökulhlaup vegna háhita/eldgoss undir jökli'''
Þegar háhitasvæði er eða eldgos verður undir jökli safnast saman gífurlega mikið vatn í lón undir jöklinum. Þegar vatnsmagnið er orðið nægilega mikið lyftist jökullinn og vatnið fossar undan. Þessi gerð jökulhlaupa er algeng hér á Íslandi
Lína 25 ⟶ 27:
'''Jökulgarður sem brestur'''
Þegar jökull hopar skilur hann eftir sig garð úr seti og grjóti, jökulgarð. Í leysingum og miklum rigningum getur garðurinn fyllst af vatni og myndað lón. Þegar þrýstingurinn er orðinn mikill í lóninu getur garðurinn gefið eftir og hlaup orðið.
Lína 32 ⟶ 34:
== Jökulhlaup á Íslandi ==
'''[[Grímsvötn]]''' er [[eldstöð]] undir vestanverðum Vatnajökli. Þau eru virkasta eldstöð landsins en á síðast liðnum 800 árum hafa þau gosið a.m.k 60 sinnum. Úr Grímsvötnum koma þekktustu jökulhlaup á Íslandi, Skeiðarárhlaup. Grímsvötnum hefur verið skipt í þrjá hluta; suður-eða meginöskju, norðuröskju og austuröskju. Mestur er jarðhitinn í meginöskjunni og þar
▲Grímsvötn er eldstöð undir vestanverðum Vatnajökli. Þau eru virkasta eldstöð landsins en á síðast liðnum 800 árum hafa þau gosið a.m.k 60 sinnum. Úr Grímsvötnum koma þekktustu jökulhlaup á Íslandi, Skeiðarárhlaup. Grímsvötnum hefur verið skipt í þrjá hluta; suður-eða meginöskju, norðuröskju og austuröskju. Mestur er jarðhitinn í meginöskjunni og þar er stöðuvatn hulið undir 200-300 m þykkri íshellu. Þegar of mikið vatn hefur safnast þar saman fer leitar vatnið undir [[Skeiðarárjökul]] í farveg Skeiðarár. Skeiðarárhlaup hefjast yfirleitt hægt en auka hraðann nokkuð hratt uns hámarki er náð. Rennslið minnkar snögglega svo þegar útrásin lokast. Fram á 4. áratug 20. aldar var algengt að 10 ár liðu á milli hlaupa og að vatnsmagnið væri 4-5 km3. Eftir það til 1996 var algengt að 5 ár liðun á milli hlaupa og að vatnmagnið væri mun minna, eða um 1-3 km3. Árið 1996 kom mjög þekkt eldgos sem kom miklu raski á í Grímsvötnum. Nú er ísstíflan veikari fyrir og hafa orðið mörg smærri hlaup með óreglulegu millibili.
'''Kötlugos'''
[[Katla]] er [[megineldstöð]] í Mýrdalsjökli. Úr henni koma kröftug [[þeytigos]] og í kjölfar þeirra gífurleg jökulhlaup. Síðan á landnámsöld hafa komið 17
| |||