„Jökulhlaup“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
|||
Lína 2:
jökulhlaupa. Það getur verið [[jökull]] sem stíflar á og stíflan brestur. Jarðhiti ([[eldgos]]) sem veldur vökvasöfnun undir jökli og vatnið brýtur
sér svo leið undan eða [[jökulgarður]] (set og grjót), sem fyllst hefur af vatni, brestur.
== Almennar upplýsingar ==
Jökulhlaup byrja yfirleitt af miklum krafti og með stuttum fyrirvara. Þau eru skilgreind sem skyndileg flóð úr lóni við eða undir jökli. Það eru nokkrar tegundir til af jökulhlaupum og eru þær tíundaðar hér að neðan. Rennsli í þeim getur verið tugir þúsunda rúmmetra á sekúndu og þau geta borið með sér stóra og mikla ísjaka, nokkra tugi metra á lengd og breidd. Jökulhlaup hafa valdið miklum skemmdum á mannvirkjum eins og vegakerfi, rafmagnslínum og byggingum.
Þegar jökull stíflar dal og hindrar vatnsflæði niður hann myndast lón bak við ísinn. Ef ísinn er þykkur og lítið vatn í lóninu er hann örugg stífla. Eftir því sem meira vatn safnast saman eykst vatnsþrýstingurinn og vatnið að byrja að seytla í gegnum sprungur. Sprungurnar stækka svo því vatnið bræðir ísinn er það rennur í gegn. Á endanum lætur svo stíflan eftir. Ef nógu mikið vatn er í lóninu getur ísinn farið að fljóta áður en stíflan brestur því [[eðlismassi]] íss er léttari en vatns og vatnið þá streymt undir ísinn.
=== Jökulhlaup vegna háhita/eldgoss undir jökli ===▼
Þegar háhitasvæði er eða eldgos verður undir jökli safnast saman gífurlega mikið vatn undir jöklinum. Þegar vatnsmagnið er orðið nægilega mikið lyftist jökulinn þar og vatnið fossar undan.▼
=== Jökulgarður sem brestur ===▼
▲Þegar háhitasvæði er eða eldgos verður undir jökli safnast saman gífurlega mikið vatn í lón undir jöklinum. Þegar vatnsmagnið er orðið nægilega mikið lyftist
Þegar jökull hopar skilur hann eftir sig garð úr seti og grjóti, jökulgarð. Jökulgarðurinn getur farið að safna vatni og þar myndast lón. Þegar þrýstingurinn er orðinn mikill getur garðurinn gefið sig og flóð orðið. Þetta gerist aðallega í nokkrum bratta.
== Jökulhlaup á Íslandi ==
[[Grímsvötn]] er eldstöð undir vestanverðum [[Vatnajökli]]. Þau eru virkasta eldstöð landsins en á síðast liðnum 800 árum hafa þau gosið a.m.k 60 sinnum. Úr Grímsvötnum koma þekktustu jökulhlaup á Íslandi, Skeiðarárhlaup. Grímsvötnum hefur verið skipt í þrjá hluta; suður-eða meginöskju, norðuröskju og austuröskju. Mestur er jarðhitinn í meginöskjunni og er þar stöðuvatn með hulið undir 200-300 m þykkri íshellu. Þegar of mikið vatn hefur safnast þar saman fer leitar vatnið undir [[Skeiðarárjökul]] í farveg Skeiðarár. Skeiðarárhlaup hefjast yfirleitt hægt en svo eykst hraðinn fram að hámarki. Svo lokast útrásin og rennslið minnkar snögglega. Fram á 4. áratug 20. aldar var algengt að 10 ár liðu á milli hlaupa og að vatnsmagnið væri 4-5k km3. Eftir það til 1996 var algengt að 5 ár liðun á milli hlaupa og að vatnmagnið væri mun minna, eða um 1-3 km3. Árið 1996 kom eldgos í Gjálp sem kom miklu raski á í Grímsvötnum. Nú er ísstíflan veikari fyrir og hafa orðið mörg smærri hlaup með óreglulegu millibili. ▼
'''[[Grímsvötn]]'''
=== [[Kötlugos]] ===▼
▲
Katla er [[megineldstöð]] í Mýrdalsjökli. Úr henni koma kröftug þeytigos og í kjölfar þeirra gífurleg jökulhlaup. Síðan á landnámsöld hafa komið 17 hlaup vegna goss í Kötlu, það síðasta árið 1918. Í flestum tilvikum hafa hlaupin runnið niður á [[Mýrdalssand]], sjaldnar niður á Sólheima-og Skógarsand eða [[Markarfljótsaura]]. Þau standa stutt yfir, eru kraftmikil og hafa mikið vatnsmagn. Vatnstraumurinn getur flutt með sér ísjaka sem eru tugir metra að lengd og breidd. ▼
▲[[Katla]] er [[megineldstöð]] í Mýrdalsjökli. Úr henni koma kröftug [[þeytigos]] og í kjölfar þeirra gífurleg jökulhlaup. Síðan á landnámsöld hafa komið 17 hlaup vegna goss í Kötlu, það síðasta árið 1918. Í flestum tilvikum hafa hlaupin runnið niður á [[Mýrdalssand]], sjaldnar niður á Sólheima-og Skógarsand eða [[Markarfljótsaura]]. Þau standa stutt yfir, eru kraftmikil og hafa mikið vatnsmagn
== Jökulhlaup erlendis ==
'''Dig Tsho glacier lake, Nepal'''
Árið 1985 varð gífurlegt jökulhlaup úr Dig Tsho glacier vatninu. Þetta flóð eyðilagði algjörlega nýja virkjun sem var verið að reisa sem og aðrar byggingar, eyðilagði vegi, brýr, akra og drap búfénað. Þetta var tjón upp á rúman milljarð USD.
== Heimildir ==
* [http://en.wikipedia.org/wiki/Glacial_lake_outburst_flood] Glacial lake outburst flood
* [http://www.hi.is/~thorstur/teaching/vatna/index.htm] Glacier Hydrology; Þröstur Þorsteinsson
Lína 28 ⟶ 53:
* [http://visindavefur.is/svar.php?id=J6660] Hvað veldur jökulhlaupum og hvaða hætta stafar af þeim?; Vísindavefurinn
* [http://www.islandia.is/hamfarir/jardfraedilegt/eldgos/katla.html] Katla
*[http://en.wikipedia.org/wiki/Kosi_River] Dig Tsho, Nepal
| |||