„Gottlob Frege“: Munur á milli breytinga

{{Heimspekingur |

}}

'''Friedrich Ludwig Gottlob Frege''' ([[8. nóvember]] [[1848]] í [[Wismar]] – [[26. júlí]] [[1925]] í [[Bad Kleinen]]) var [[Þýskaland|þýskur]] [[stærðfræði]]ngur, [[heimspekingur]] og [[rökfræði]]ngur, sem er álitinn faðir nútímarökfræði. Hann er einnig einn af upphafsmönnum [[rökgreiningarheimspeki]].

 

Faðir Freges var kennari, sem sérhæfði sig í [[stærðfræði]]. Frege hóf háskólanám við háskólann í [[Jena]] árið [[1869]] en færði sig til [[Göttingen]] að tveimur árum liðnum. Þar hlaut hann [[doktorsgráða|doktorsgráðu]] í stærðfræði árið [[1873]]. Árið [[1875]] sneri hann aftur til [[Jena]] sem fyrirlesari. Árið [[1879]] varð hann dósent og árið [[1896]] [[prófessor]]. Frege hafði einungis einn nemanda, sem varð sjálfur frægur, [[Rudolf Carnap]]. Börn hans létust öll áður en þau uxu úr grasi en árið [[1905]] ættleiddi hann son.

 

Árum saman var [[Heinrich Scholtz]] við háskólann í [[Münster]], þar sem handritum Freges var komið fyrir eftir andlát hans, eini fræðimaðurinn, sem sýndi Frege einhvern áhuga. Mörg þeirra handrita, sem Frege lét eftir sig, glötuðust í [[Síðari heimsstyjöldin|síðari heimsstyrjöldinni]]. Fyrsta [[enska]] þýðingin á verkum Freges kom út árið [[1950]].

 

Sem rökfræðingur er Frege víða talinn jafnast á við [[Aristóteles]], [[Kurt Gödel]] og [[Alfred Tarski]]. Byltingarkent rit hans, ''[[Hugtakaskrif]]'' (''Begriffsschrift'') ([[1879]]) hratt af stað nýju tímabili í sögu rökfræðinnar. Margar nýjungar voru kynntar í ritinu. Frege fann upp [[umsagnarrökfræði]], þökk sé uppgötvun hans á [[magnari (rökfræði)|mögnurum]], sem síðar varð alsiða að nota í stærðfræði og leystu ýmis vandamál úr [[miðaldaheimspeki]]. Magnararnir sem [[Bertrand Russell]] beitti í [[Lýsingarhyggja|lýsingarhyggju]] sinni og í ritinu ''[[Principia Mathematica]]'' (ásamt [[Alfred North Whitehead]]) voru á endanum Frege að þakka.

 

Rökfræði Freges hlaut litlar undirtektir meðan hann var á lífi. Hugmyndir hans breiddust einkum út vegna þeirra sem hann hafði áhrif á, einkum [[Giuseppe Peano|Giuseppes Peano]] og Russells.

 

Frege er talinn einn af upphafsmönnum [[rökgreiningarheimspeki]], einkum vegna [[hugtak]]alegs framlags hans til [[málspeki]]nnar, m.a.:

 

Frege hafði lítið álit á tilraunum til að gera grein fyrir merkingu með því að höfða til „hugrænna“ ([[sálfræði]]legra) skýringa. Upphaflega gekk honum allt annað til en að svara spurningum um merkingu; hann ætlaði sér að nota nútímarökfræði til að setja fram undirstöður reikningslistarinnar. Fyrst hófst hann handa við að svara spurningunni „Hvað er tala?“ eða „Til hvaða hluta vísa töluorð („einn“, „tveir“, o.s.frv.)?“ Í rannsóknum sínum stóð hann á endanum frammi fyrir því verkefni að greina og skýra hvað merking er og hann setti fram nokkrar mikilsverðar kenningar á því sviði.

Þrátt fyrir lof Bertrands Russell var Frege eigi að síður lítt kunnur sem heimspekingur meðan hann sjálfur lifði. Hér breiddust kenningar hans einnig út einkum vegna þeirra sem hann hafði áhrif á, þ.á m. [[Edmund Husserl]], sem hann átti bréfasamskipti við og deildi við á prenti, og [[Ludwig Wittgenstein]]. Hefði Wittgensteins ekki notið við, hefði Frege ef til vill aldrei hlotið viðurkenningu sem heimspekingur. Meginrit Wittgensteins, ''[[Rökfræðileg ritgerð um heimspeki]]'' og ''[[Rannsóknir í heimspeki]]'', voru öðrum þræði tilraunir til þess að komast til botns í rökfræði og heimspeki Freges.

 

 

 

 

 

{{Stubbur|heimspeki}}

 

[[Flokkur:Heimspekingar 19. aldar|Frege, Gottlob]]

[[Flokkur:Þýskir stærðfræðingar|Frege, Gottlob]]

[[Flokkur:Þýskir heimspekingar|Frege, Gottlob]]

 

[[bg:Готлоб Фреге]]