„Njáll Þorgeirsson“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Þórhalla var dóttir Ásgríms Elliða-Grímsson |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
Njáll er ein mikilvægasta persónan í Brennu Njáls sögu enda sagan nefnd eftir honum og hápunktur sögunnar er óumdeilanlega dauði Njáls og sona hans í Njálsbrennu. Talið er að Njáll hafi verið uppi á árunum 930-1010 og því orðið áttræður að aldri. Njáll er mikill maður hefur sterk áhrif á framvindu mála í sögunni sem leiða síðar til dauða hans.
Í Njálu er Njáli lýst í 20. kapitula. Hann er sagður sonur Þorgeirs gollnis Þórólfssonar og Ásgerðar Áskelsdóttir. Hann bjó að Bergþórshvoli í Landeyjum en átti annað bú að Þórólfsfelli. Hann var auðugur að fé og landi. Talið er að á Bergþórshvoli hafi verið um 30 nautgripir og bendir það til þess að Njáll hafi verið stórbóndi. Lögmaður var hann mestur á Íslandi, langminnugur, vitur, góðgjarn, forspár og heilráður. Hann var friðarsinni og bar aldrei vopn nema sökum siða því eitt sinn bar hann litla taparöxi en þær voru oftast virðingagjafir til forna. Sagt var að hann leysti hvers manns vandræði er á hans fund komu en sá löstur var á Njáli að honum óx ekki skegg. Njáll átti sex börn, þrjár dætur og þrjá syni með Bergþóru Skarphéðinsdóttur konu sinnu auk eins lausleiksbarns með Hróðnýju Höskuldsdóttir.
Með lýsingunni á Njáli leitast höfundur við að koma til skila andlegu atgervi Njáls, visku hans og góðgirni. Snorri Sturluson minnist einnig á Njál í Eddu sinni en þar tilgreinir hann skáldskap hans og eignar honum heiti sjávar, húmur.
Njáll ól upp börn sín sjö. Auk þess voru tveir drengir, þeir Höskuldur Þráinsson Sigfússonar, síðar Hvítanesgoði og Þórhallur Ásgrímsson Elliða-Grímssonar, ungir teknir í fóstur hjá Njáli. Uppeldi Njáls hefur vissulega gert mönnunum gott, þó betra fyrir fóstursyni hans en hans eigin syni. Synir Njáls urðu allir vaskir menn og miklir af rammleik sem var eiginleiki sem Njáll sjálfur var ekki gæddur. Njáli tókst ekki að ala upp í Skarphéðni sína eiginleika eins og skynsemi og varkækni né að ausa miklu úr viskubrunni sínum yfir hann. Njáll virðist þó oftast hafa tangarhald á sínum sonum og þeir hlýða honum í flestu. Heilræði Njáls eru þó alltaf tiltaks fyrir syni hans þegar á þarf að halda.
Skarphéðinn er ólíkur Njáli þar eð Skarphéðinn, elsti sonur hans, er líkamlega sterkur og vill láta vopnin tala, annað en Njáll. Þetta hefur þau áhrif á Njál að hann hefur ekki miklar mætur á honum og giftir Skarphéðin konu til þess eins að stækka landareign Bergþórshvols og binda hann við búið í framtíðinni. Hins vegar lætur hann vel að Helga. Helgi er forspár líkt og faðir hans og giftist hann Þórhöllu Ásgrímsdóttur Elliða-Grímssonar og er það til marks um það að Njáll vilji auka mannvirðingu Helga enda Ásgrímur Elliða-Grímsson kominn af Birni bunu en sagt er að hann sé forfaðir flestra stórmenna sem á Íslandi gengu til forna. Höfundur Njálu hefur auk þess vitað af Sæmundi fróða í Odda sem uppi var á eftir Njáli en hann var afkomandi bróðurdóttur Ásgríms og því ágætt að tengja þessa menn saman. Grímur Njálsson virðist hvorki vera Njáli til ama né mikillar sæmdar, hann giftist Ástríði af Djúpárbakka sem var rík ekkja og mætti hugsa sér að Njáll hafi haft fjárhag Bergþórhvols í huga við það val.
Uppeldið á sonum hans tókst ekki alveg sem skildi en öllu betur tókst uppeldi fóstursonanna. Þórhalli Ásgrímssyni var ungum komið til Njáls sem minnir óneytanlega á þá hefð síðarmeir, að menn reyndu að koma sonum sínum fyrir á kirkjustöðum til lærdómsuppeldis og verða að mönnum. Njáll kenndi Þórhalli lög svo vel að eftir dauða Njáls var Þórhallur lögfróðasti maður Íslands. Unni Þórhallur Njáli mikið og eflaust meir en sínum eigin föður.
Fimmtugur tekur Njáll Höskuld Þráinsson í fóstur. Það virðist hafa verið ráðabrugg Njáls að koma Höskuldi í fóstur hjá sér til þess að forðast deilur síðarmeir vegna víga sona sinna á Þráni föður Höskulds. Höskuldur er, ólíkt sonum Njáls, að mörgu líkur Njáli og unnir Njáll Höskuldi meira en blóðsonum sínum. Hann elur Höskuld upp af kostgæfni og gerir hann að manni vinsælum og leiðtoga í sveitinni. Ást Njáls á Höskuldi kemur svo bersýnilega í ljós þegar hann gengur framhjá elsta syni sínum, Skarphéðni, og veitir Höskuldi goðorð. Hann hefur náð að koma fyrir í Höskuldi öllum þeim eiginleikum sem hann óskaði að Skarphéðinn hefði haft. Það má segja að Höskuldur verði eins konar andlegur sonur hans.
Njáll heldur hugmyndina um feðraveldi í heiðri. Hann gengur að því vísu að vilji hans sé virtur, þ.e. að hann ráði öllu. Njáll reynir að ráðstafa lífi sona sinna á sem hagstæðasta hátt fyrir fjölskyldu sína. Synir hans virðast að þeim sökum ekki vera mjög sjálfstæðir. Þeir dvelja löngum á Bergþórshvoli og fylgja föður sínum nær alltaf.
-
Hjónabönd í Íslendingasögum verða oftar en ekki valdur að afdrifaríkri atburðarás og er Njála þar engin undantekning. Hjónaband Hallgerðar og Gunnars er hrein skelfing og verður að lokum banabiti Gunnars. Það fléttast einnig inn í hjónaband Bergþóru og Njáls og veldur illdeilum milli þeirra. Bergþóra metur Skarphéðin mikils enda eru þau margt lík. Njáll metur Gunnar hins vegar meira en sonu sína og reynir Bergþóra að auka sæmd Skarphéðins á kostnað Gunnars. Það gerir hún með því að vísa Hallgerði úr sæti á Bergþórshvoli en hún veit mæta vel að Hallgerður er uppstökk og mun erfa þetta við hana. Bergþóra er snjöll rétt eins og Njáll en beitir kænsku sinni ekki alltaf í sömu átt. Það er engin tilviljun að Njáll hafi valið sér Bergþóru sem konu því oft hefur það verið haft uppi að líkur sækir líkan heim. Það kemur einmitt á daginn í brennunni að Bergþóra stendur með manni sínum, ólíkt Hallgerði, í dauðanum enda Bergþóra drengur góður, annað en Hallgerður.
-
Vinátta Njáls og Gunnars er með eindæmum góð og eru fá, ef nokkur, dæmi um slík vinatengsl í íslensku fornsögunum. Það er ekki ljóst hvað höfundur Njálu hefur haft í huga við sköpun á þessum tenglsum því aldursmunur var mikill með þeim en Njáll var 15 árum eldri en Gunnar, en eins og í svo mörgu öðru má lesa milli línanna og skemmta sér við hinar ýmsu túlkanir.
Eins og fram hefur komið hélt Njáll feðraveldinu í öndvegi. Fjölskyldunni á Bergþórshvoli má líkja við líkama; einn líkami þar sem Njáll var að sjálfsögðu höfuðið og synir hans og Bergþóra limir og búkur. Líkami er þó einskis virði ef hann ekki býr yfir vopni. Með því að mynda sterk vinatengsl við Gunnar á Hlíðarenda, sem óumdeilanlega er mesta hetja Íslendingasagnanna, hefur Njáll hugsað sér Gunnar sem eins konar vopn sem hann og fjölskylda hans á Bergþórshvoli hefur getað beitt. Samspil andlegs atgervis Njáls; viska hans og góðvild, og líkamlegs atgervis Gunnars tvinnast saman í ósigrandi tvíeyki og er nærtækast dæmið um Kaupa-Héðin; Hrútur má sín einskis gagnvart kænsku Njáls og hetjuskap Gunnars, þótt vitur sé. Það er einmitt minni í mörgum sögum, íslenskum sem erlendum, frá ritunartíma sögunnar, að óbrigðull ráðgjafi myndi teymi með hetju sem fer að hans ráðum og hagnast af.
Vinum sínum reynist hann ávallt vel og eru margir fúsir að veita honum lið sökum þess. Sem dæmi þá heitir Hjalti Skeggjason Njáli liðveislu og segir heilræði Njáls, sem hann hafi veitt honum áður, vera næg laun.
-
Njáll er talsmaður sátta og friðsamlegrar sambúðar. Hann telur lög vera besta leiðin til sætta og verður honum eitt sinn að orði að „með lögum skuli land byggja en með ólögum eyða“ sem lengi hefur verið haft uppi, og kýs lagaþing fremur en vopnaþing. Það kemur því ekki á óvart að Njáll sé lögfróður maður. Njáll sækist ekki eftir peningum eða völdum en sæmdartilfinningin er rík í honum og orðstírinn. Njáll er ekki mikill að líkamlegu atgervi og því leitast hann við að auka sæmd sína með ýmsu ráðabruggi og tekst honum oft vel til með það.
Hafa verður í huga að Njáll ólst upp við heiðni og þeim siðum sem henni fylgdu, eins og t.d. hefndarskyldunni. Hinsvegar tók Njáll upp kristni á síðari hluta ævi sinnar en ávallt var togstreitan milli hins gamla og nýja siðar til staðar.
Þegar Höskuldur var veginn, var sem lífslogi Njáls slokknaði. Njáll var orðinn gamall, að öllum líkindum um áttrætt, og þessi fóstursonur hans, sem hann mat meira en alla syni sína samanlagt, var sem hluti af honum. Hann gerði sér grein fyrir að það illvirki sem synir sínir höfðu framið var óbein afleiðing ráða hans, þ.e. að láta stofna Hvítanesgoðorð til handa Höskuldi og gera þannig á hlut Marðar Valgarðssonar. Mörður rægir þá saman Njálssyni og Höskuld og leiðir það síðan til brennufarar Flosa eftir að Hildigunnur Starkaðardóttir, ekkja Höskuldar, eggjar hann til hefnda. Njáll hafði alla tíð reynt að afstýra örlögunum með því að taka Höskuld í fóstur og láta hann vingast við syni sína til þess að koma í veg fyrir hefnd hans síðar fyrir víg þeirra á föður sínum Þráni, en allt kom fyrir ekki. Hann játar sig sigraðan og gefur sig á vald örlaganna. Örlög sín var hafði hann séð fyrir löngu áður enda forspárhæfileikinn hans aðalsmerki. Þegar hann stendur við Bergþórshvol og sér menn Flosa nálgast veit hann fyrir víst hvað koma skal. Hann sér vígaglampa í augum Skarphéðins en skipar honum að fara inn í hús. Þar sem Njáll var forspár vissi hann að þeir myndu brenna þá inni en hann var eins og áður sagði búinn að gefast upp á því að reyna að sveigja örlögin sér í hag. Hann var friðelskandi. Of miklu blóð hafði verið úthellt af hálfu sona hans. Of mörg illvirki höfðu verið framin sökum afleiðinga ráða hans. Nú var kominn tími til að mæta örlögunum.
Þegar kvennaliðið fór að kveinka sér í brennunni, lætur Njáll mjög athyglisverð orð falla: „Trúið þér ok því, at guð er miskunnsamr, ok mun hann oss eigi láta brenna bæði þessa heims ok annars.“ Þar kemur bersýnilega í ljós áhrif kristni á Njál þar sem hann telur að með því að brenna inni muni hann og synir hans hreinsast af syndum sínum í samræmi við trúna á hreinsunareldinn á þessum tíma.
Það er ljóst að Njáll er margslunginn persónuleiki en ávallt hefur verið litið á Njál sem eitt af góðmennum Brennu-Njáls sögu og Íslendingasagna yfir höfuð. Höfundur Njálu hefur þó haft takmarkaða vitneskju um manninn, t.d. er ekki hægt að fullyrða að hann hafi stofnað fimmtardóm líkt og höfundur gerir. Einnig eru til heimildir um utanför Njáls sem þó er hvergi getið í Njálu. Skeggleysið kann að hafa verið vísbending um karlmennskuleysi hans en miklum vert var þó hans viska. Það má samt segja að góðmennska hans hafi orðið honum að falli þar eð hann var ávallt til í að veita ráð sem síðan undu upp á sig þá atburðarás sem kunngu er. Eitt sinn komst maður svo að orði að „Njáls bíta ráð“ og má segja að það séu orð að sönnu.
| |||