„Vaðmál“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Jóna Þórunn (spjall | framlög)
mEkkert breytingarágrip
Hakarl (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 1:
'''Vaðmál''' er þykkofinnþykkofið [[ull]]arstrangiarefni semmeð notaður[[skávend]] og var notað í ýmis konar klæði, [[ábreiða|ábreiður]], [[tjald|tjöld]] og [[segl]]. Vaðmál til klæðagerðar var unnið í svokölluðum [[kljásteinavefstóll|kljásteinavefstól]]. Á íslenskum [[sveitabær|sveitabæjum]] var vaðmál ofið bæði til heimilisnota og sem [[gjaldmiðill]]. Á miðöldum voru [[vöruskipti]] algengasti verslunarmátinn og verðgildi hluta var miðað við vaðmál (álnir vaðmáls) og kýr ([[kúgildi]]).
 
Á [[þjóðveldisöld]] var [[ull]]in þvegin, kembd, spunnin og ofin í mislanga vaðmálsstranga. Það voru framleiddar tvær tegundir vaðmáls en það voru vöruvaðmál og hafnarvaðmál. Vöruvaðmál sem einnig var kallað vara var ódýrara og óvandaðra. Allt verðlag var miðað við alin vöru. Eitt kýrverð var metinmetið til 120 álna vaðmáls.
 
Vaðmál er talin ein helsta útflutningsverslunarvara Íslendinga í útflutningi frá tólftu öld og fram á þá fjórtándu.
 
Hundrað að fornu merkti fyrst 120 álnir vaðmáls þar sem hver alin skyldi vera af tilskilinni stærð og réttum gæðum. Þegar fram leið urðu tengslin við vaðmálið ógleggri og virðast vera með öllu horfin á 17. öld.
 
Vaðmál sem ætluð voru til sparifata voru lituð úr brúnspæni og járnvitrióli og var litarefnið keypt í kaupstöðum. Spariföt voru einnig lituð svört og það gert með [[hellulit]]. Rekkjuvoðir voru úr hvítu vaðmáli og brekán úr grófu tvöföldu bandi alla vega litu.
 
 
== Nokkur orð tengd vaðmáli ==
 
* ''belghempa'' var til forna karlmannsyfirhöfn til ferðalaga, úr grófu vaðmáli, hnésíð, ófóðruð og skrautlaus, stutthempa.
* ''dembúll'' nefnist húfa með eyrnaskjólum sem bretta má upp, prjónuð eða saumuð úr vaðmáli.
* ''doppa'' nefndist sjóflík, sem var hnésíður stakkur úr grófu þykku vaðmáli.
* ''gáraber'' er lýsingarorð sem haft er um vaðmál með upphleypt vígindi.
* ''hafnarvaðmál'' annað orð yfir hafnarvoð.
* ''hafnarvoð'' nefnist vaðmál notað í yfirhafnir af ýmsum gerðum og því misdýrt.
* ''hrip'' er gróft vaðmál.
* ''hríðarhempa'' nefnist fjúkúlpa, ófóðruð yfirhöfn úr vaðmáli, hneppt upp í háls.
* ''mórend vara'' nefndist brúnröndótt vaðmál.
* ''pakkaeinskefta'' nefnist óvandað einskeftuvaðmál unnið til útflutnings.
* ''pakkavaðmál'' nefndist venjulegt vaðmál.
* ''spýtingur'' nefnist pakki af vaðmáli.
* ''stórgubbur'' er nafn á vaðmálsflík.
* ''voðbeður'' nefnist vaðmálsklædd rekkja.
* ''voðvirkja'' er sögn sem merkir að vinna vaðmál.
 
== Heimildir ==