„Efnafræði“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
+br
Bætti við fleiri greinum efnafræðinnar
Lína 1:
'''Efnafræði''' er sú grein [[Vísindi|vísindanna]] sem fjallar um allt það sem heimurinn í kringum okkur, ásamt okkur sjálfum, er búið til úr.
 
HelstuÞær eindirnareindir sem efnafræðiefnafræðin fæst við heitaeru ''[[atómfrumeind]]''ir (frumeindiratóm). Orðið er komið úrog [[gríska|grískusameind]] og þýðir „ódeilanlegt“ir. HinsvegarFrumeindirnar eru atóm samsettsamsettar úr þremur gerðum smærri einda - [[rafeindirrafeind|rafeindum]], [[róteindirróteind|róteindum]], og [[nifteindirnifteind|nifteindum]]. Nifteindir og róteindir koma ekki fyrir í [[efnahvarf|efnahvörfum]] nema í kjarnefnafræði þó er undantekning: stakar róteindir sem eru í raun [[Vetni|H]]<sup>+</sup> [[jón]]ir gera það aftur á móti í [[sýru-basa hvarf|sýru-basa hvörfum]].
 
Hinn [[Grikkland|gríski]] [[heimspekingur]], [[Demokrítós]] frá [[Samós]], er nefndur faðir efnafræðinnar . Hann hélt því mjög fastlega fram að allt í heiminum væri gert úr atómum[[frumefni|frumefnum]]. Hann taldi gerðir atómafrumefna fernskonar - eld, vatn, jörð og loft. Hann hafði á réttu að standa með sumt, en þó ekki með frumefnagerðirnar, þar sem að í dag eru þekktar og viðurkenndar um 116 gerðir atómafrumefni, en edur, vatn jörð og loft eru ekki þeirra á meðal.
 
[[frumefni|Frumefnunum]] er skipt upp í töflu sem sýnir eiginleika þeirra og byggingu. Þessi tafla var fyrst innleidd af [[Dimitri Mendeljeff]], og kom í stað margra fyrri tilrauna til þess að byggja slíka töflu. Taflan er þekkt sem [[lotukerfið]], eða ''[[:en:periodic table of the elements''|periodic table of the elements]] á [[Enska|ensku]].
 
[[Frumeindir]] (atóm) tengjast saman og mynda stærri eindir sem kallast [[sameindir]]. Til dæmis er [[súrefni]], sem er táknað í lotukerfinu með bókstafnum O, svo til aldrei fljótandi um eitt og sér í náttúrunni, heldur eru yfirleitt tvö súrefnisatóm samföst - ritað sem [[reynsluformúlasameindaformúla]]: O<sub>2 [[gas|(g)]]</sub>. Eitt af algengustu efnasamböndum náttúrunnar er vatn, sem er samsett úr tveimur vetnisfrumeindum (H) og einni af súrefni: H<sub>2</sub>O<sub>[[vökvi|(l)]]</sub>.
 
Efnafræði er yfirleitt flokkuð í tvo aðalflokka:
*[[Ólífræn efnafræði]]
*[[Lífræn efnafræði]]
 
== Undirgreinar efnafræðinnar ==
Lífræn efnafræði fjallar sérstaklega um þær sameindir sem innihalda [[kolefni]]. Ólífræn efnafræði nær til allra annarra sameinda. Þótt að nafnið sé „lífræn“, þá eru lífræn efni ekkert endilega meira lifandi en önnur, heldur greindust þau fyrst í lífverum. Dæmi um [[lífræn efni]]: [[plast|Plöst]], [[fita|fitur]] og [[olía|olíur]].
 
Efnafræðin er yfirleitt flokkuð í nokkrar aðalgreinar, þó eru margar greinar sem eru þverfaglegar og aðrar sem eru ennþá sérhæfðari:
; [[Efnagreining]] : ''Efnagreining'' er [[greining]] sýna til þess að fá upplýsingar um efnainnihald þeirra og byggingu.
; [[Ólífræn efnafræði]] : ''Ólífræn efnafræði'' fjallar meðal annars um eiginleika og hvörf ólífrænna efnasambanda. Stór þáttur greinarinnar er kristallafræði og [[sameindasvigrúm]] (á ensku [[:en:Molecular Orbital]]. Skilin milli lífrænnar og ólífrænnar efnafræði eru mjög óskýrar enda skarast greinarnar í [[málm-lífræn efnafræði|málm-lífrænni efnafræði]].
; [[Lífræn efnafræði]] : ''Lífræn efnafræði'' fjallar sérstaklegaaðallega um þærbyggingu, sameindireiginleika, semsamsetningu innihaldaog [[kolefniefnahvarf|efnahvörf]] [[lífrænt efnasamband|lífrænna efnasambanda]]. ÓlífrænLífræn efnafræði nærfjallar tilsérstaklega allraum annarraþær sameindasameindir sem innihalda [[kolefni]]. Þótt að nafnið sé „lífræn“, þá eru lífræn efni ekkert endilega meira lifandi en önnur, heldur greindust þau fyrst í lífverum. Dæmi um [[lífræn efni]]: [[plast|Plöst]], [[fita|fitur]] og [[olía|olíur]].
; [[Eðlisefnafræði]] : ''Eðlisefnafræði'' fæst einkum við [[eðlisfræði]] efnafræðinnar. Þá sérstaklega orkuástönd efnahvarfa. Aðalrannsóknarsviðin innan eðlisefnafræðinnar eru meðal annars [[safneðlisfræði]] (á ensku [[en:Statistical mechanics]]), [[hvarfhraðafræði]] (á ensku [[:en:chemical kinetics]]), [[varmaefnafræði]] (á ensku [[:en:thermochemistry]]), [[skammtafræðileg efnafræði]] (á ensku [[:en:quantum chemistry]]) og litrófsgreining (á ensku [[:en:spectroscopy]]).
; [[Lífefnafræði]] : ''Lífefnafræði'' fæst við efnahvörf sem eiga sér stað inn í lífverum, sem eru oftast [[hvati|hvötuð]] af [[ensím]]um. Einnig er bygging efna og virkni þeirra skoðuð, þetta eru efni á borð við [[prótein]], [[lípíð]], [[kjarnsýra|kjarnsýrur]] og aðrar lífsameindir.
; Aðrar sérhæfðari greinar eru meðal annars [[hafefnafræði]], [[kjarnefnafræði]], [[fjölliðuefnafræði]] og fleiri greinar.
 
 
[[Flokkur:Náttúruvísindi]]