„Orrustan við Lützen (1632)“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
|||
Lína 1:
[[Mynd:Gustavus Adolphus at the Battle
'''Orrustan við Lützen''', nærri [[Leipzig]] í [[Þýskaland]]i, var háð þann [[16. nóvember]] (samkvæmt [[Gregoríanska tímatalið|gregoríanska tímatalinu]] árið [[1632]]. Hún var ein mest afgerandi orrusta [[Þrjátíu ára stríðið|Þrjátíu ára stríðsins]]. Þar barðist [[Mótmælendatrú|mótmælenda]]her [[Svíþjóð|Svía]], undir forystu [[Gústaf Adolf 2. Svíakonungur|Gústafs Adolfs II. Svíakonungs]], við [[Kaþólska|kaþólskan]] her [[Heilaga rómverska ríkið|Heilaga rómverska keisaradæmisins]]. Svíar unnu sigur, en Gústaf Adolf
== Aðdragandi orrustunna ==
Tveim dögum fyrir orrustuna, þann [[14. nóvember]], hafði kaþólski [[herforingi]]nn [[Albrecht von Wallenstein]] skipt liði sínu upp og fært höfuðstöðvar sínar til [[Leipzig]]. Vetur var að skella á, og eftir stríðsrekstur sumarsins bjóst hann ekki við frekari vandræðum af hálfu mótmælendahers Gústafs Adolfs Svíakonungs, enda var erfitt fyrir Svíana að slá upp búðum eða athafna sig á annan hátt á berangri að vetrarlagi. En Gústaf Adolf hafði aðrar
Wallenstein frétti von bráðar að Svíarnir nálguðust, og áttaði sig strax á hættunni. Hann sendi boð til herforingja síns, [[Gottfried Heinrich Graf zu Pappenheim|Pappenheim]]s greifa, og skipaði honum að koma til sín eins fljótt og honum væri unnt, og hafa her sinn með sér. Það var komið fram yfir miðnætti þegar Pappenheim fékk skilaboðin, en hann ræsti herinn samstundis og hélt í átt til Wallensteins. Wallenstein vissi að við ofurefli væri að etja, svo hann bjó her sinn
▲[[Mynd:Orrustan við Lützen.GIF|right|thumb|300px|Yfirlitskort af vígvellinum]]
▲Wallenstein frétti von bráðar að Svíarnir nálguðust, og áttaði sig strax á hættunni. Hann sendi boð til herforingja síns, [[Gottfried Heinrich Graf zu Pappenheim|Pappenheim]]s greifa, og skipaði honum að koma til sín eins fljótt og honum væri unnt, og hafa her sinn með sér. Það var komið fram yfir miðnætti þegar Pappenheim fékk skilaboðin, en hann ræsti herinn samstundis og hélt í átt til Wallensteins. Wallenstein vissi að við ofurefli væri að etja, svo hann bjó her sinn undir varnarbaráttu, og lét grafa gryfjur og skotgrafir meðfram veginum milli Lützen og Leipzig. Hann staðsetti hægri arm hers síns á lágri hæð, ásamt mestum hluta stórskotaliðs síns.
== Orrustan sjálf ==
Um morguninn töfðust Svíar vegna þoku, en um 9-leytið voru herirnir komnir í sjónmál hvor við annan. Það tók Svía langan tíma að fylka liði, vegna skurða og lækja, og slæms skyggnis, en um 11-leytið voru þeir tilbúnir til orrustu.
[[Mynd:
Til að byrja með gekk mótmælendum betur, og þeim tókst að komast fyrir vinstri vænginn á her Wallensteins, sem var ekki nógu sterkur. Léttvopnaða finnska [[Hakkapeliitta]]-riddaraliðið skaut andstæðingunum skelk í bringu undir forystu
Á vinstri væng keisarahersins hélt riddaraliðsorrustan áfram og báðir herir tefldu fram varaliði sínu til að reyna að ná yfirhöndinni. Um klukkan 1 var Gústaf Adolf sjálfur drepinn, þar sem hann var í broddi fylkingar í riddaraliðsáhlaupi þeim megin. Vegna þess hve þykkt mistur af þoku og púðurreyk lá yfir vígvellinum, leið nokkur stund meðan menn vissu ekki hvað hafði orðið af honum, áður en menn áttuðu sig á að konungur væri fallinn. Einum eða tveim tímum eftir að hann féll, var illa leiknu líkinu komið undan á laun, á fallbyssuvagni.
Á meðan hélt sænska fótgönguliðið, fyrir miðri fylkingu, áfram að fylgja skipununum og reyndi að brjóta sterka miðfylkingu og hægri væng keisarahersins. Áhlaup þeirra mistóks mjög illa. Fyrst urðu þeir fyrir skæðri kúlnahríð frá stórskotaliði kaþólikka, og síðan áhlaupi riddaraliðs þeirra. Tvær elstu og reyndustu sveitir sænska hersins, „Gamla bláa herdeildin“ og „Gula -“ eða „Hirðherdeildin“, voru svo gott sem stráfelldar í þessum árásum og þeir sem eftir voru flúðu. Skelfing greip um sig í röðum mótmælenda, samtímis því sem fall konungsins spurðist út. Brátt var gjörvöll framvarðarsveit Svía á óskipulegu undanhaldi. Prestur konungsins, Jakob Fabricius, safnaði um sig sænskum yfirmönnum og hóf að syngja sálm. Þeim tókst að róa hermennina, sem staðnæmdust og fengu nýjan kjark. Forsjálni þriðjahæstráðanda Svía, Dodo Knyphausen herforingja, hjálpaði þeim einnig við að fylkja liði á nýjan leik - hann hafði haldið varalínunni vel utan við skotfæri stórskotaliðs keisarahersins, og með henni gátu þeir fylkt framvarðarsveitinni aftur.▼
[[Mynd:Albrecht Wallenstein.jpeg|thumb|right|Albrecht von Wallenstein]]
▲Á meðan hélt sænska fótgönguliðið, fyrir miðri fylkingu, áfram að fylgja
Um 3-leytið hafði næstráðandi mótmælenda, [[Bernhard af Saxe-Weimar]], frétt af falli konungs, sneri frá vinstri væng hersins og tók yfirstjórnina að sér. Sagt er að hann hafi reynt að halda dauða konungsins leyndum fyrir hermönnunum, en talið er að það hafi hann ekki gert, heldur strengt þess heit að hefna hans með því að sigra í orrustunni, en liggja sjálfur dauður ella.
Lokaáhlaup Svía átti sér stað um klukkan 4 síðdegis. Það var barist af hörku, og mannfallið ægilegt á báða bóga. Er rökkva tók, náðu Svíar loks yfirhöndinni á vígvellinum, þegar þeir tóku hæðina sem fallbyssur Wallensteins voru á. Keisaraherinn hörfaði út úr skotfæri og Svíar réðu vígvellinum.
Um klukkan 6 komu 3-4000 fótgönguliðar Pappenheims loks á vettvang, eftir að hafa að hafa þrammað allan daginn. Þótt alldimmt væri orðið vildu þeir reyna gagnsókn gegn Svíum, en Wallenstein taldi stöðuna vonlausa og skipaði hernum í staðinn að hörfa til Leipzig í skjóli hins óþreytta fótgönguliðs.
Strategískt og taktískt séð
== Eftirleikur ==
|