„Hellenísk heimspeki“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
|||
Lína 1:
{{Heimspekisaga}}
[[Mynd:Chrysippus_of_Soli.jpg|
<onlyinclude>'''Hellenísk heimspeki''' er strangt tekið einungis [[heimspeki]] [[Helleníski tíminn|helleníska tímans]], þ.e. frá dauða [[Alexander mikli|Alexanders mikla]] árið 323 f.o.t. (í [[Fornaldarheimspeki (fræðigrein)|heimspekisögu]] er miðað við dauða [[Aristóteles]]ar árið síðar) til ársins 31 f.o.t., en orðið er stundum einnig notað um [[Rómversk heimspeki|rómverska heimspeki]] og heimspeki [[Síðfornöld|síðfornaldar]] enda urðu ekki skörp skil í sögu heimspekinnar með endalokum helleníska tímans.
Á hellenískum tíma blómstruðu einkum þrír skólar: [[epikúrismi]], [[stóuspeki]] og [[efahyggja]].</onlyinclude>
Hellenísk heimspeki þótti lengi vera annars flokks heimspeki, sem stæðist ekki samanburð við heimspeki
Skortur á frumheimildum veldur erfiðleikum í rannsóknum á þessu tímabili heimspekinnar. Ekkert heildsætt rit um heimspeki er varðveitt frá tímabilinu og yngri varðveittar heimildir eru afar misjafnar að gæðum.
==Epikúrismi==
{{Aðalgrein|Epikúrismi}}
[[Mynd:Epikur.jpg|
Epikúrisminn var heimspeki [[Epikúros]]ar en Epikúros var undir miklum áhrifum frá [[Demókrítos]]i. Epikúros hélt fram rammri [[Efnishyggja|efnishyggju]] og varði [[Eindahyggja|eindahyggjuna]] (atómismann) sem [[Levkippos]] og Demókrítos höfðu fyrstir sett fram.
===Frumspeki===
Samkvæmt henni er heimurinn á endanum gerður úr örsmáum efnislegum eindum sem voru nefnd ódeili („atóm“) og sem svifu um í tómarúmi. Allt sem gerist er afleiðing af árekstrum ódeilanna, sameiningu þeirra þegar þær loða hver við aðra án tilgangs eða markmiðs með hreyfingu þeirra.
Eindirnar hafa frumlega eiginleika til dæmis stærð, lögun og massa. Aðrir eiginleikar, eins og litur og bragð, eru afleiðingar af flóknu samspili eindanna í líkömum okkar og í hlutunum sem við skynjum. Raunverulegir eiginleikar eindanna ákvarða skynjanlega eiginleika hluta. Til dæmis er það sem er biturt eða súrt á bragðið myndað úr hvössum eindum, en það sem er sætt á bragðið er myndað úr sléttari eindum. Samspil þessara einda og eindanna í tungum okkar valda því hvernig við upplifum bragð hluta. Sumir hlutir eru sérstaklega harðir og þéttir vegna þess að eindirnar eru fleiri og þéttari og haldast saman vegna lögunar sinnar (t.d. vegna króka á þeim). Aðrir hlutir eru úr sérlega sléttum og sleipum eindum sem haldast illa saman.
===Þekkingarfræði===
[[Þekkingarfræði]] epikúrismans er [[raunhyggja]]. Hún lagði áherslu á skynjun og skynreynslu en samkvæmt henni er skynreynsla á endanum uppruni allrar þekkingar. Að baki þekkingarfræði epikúrismans var frumspekileg kenning um mannlega skynjun, byggð á eindahyggjunni, sem lýsir skynreynslu sem samspili eindanna í skynfærum okkar og einda sem losna frá hlutunum sem eru skynjaðir.
Í epikúrískri þekkingarfræði eru þrír mælikvarðar á sannleika, þ.e. hvort tiltekin fullyrðing sé sönn eða ekki. Þeir eru: Skynjun (''aesþēsis''), hugtök (''prolepsis'') og tilfinningar (''paþē''). Samkvæmt epikúrískri þekkingarfræði eru allar skynjanir réttar. Dæmi um hugtak er ''maður'' en allir þekkja hugtakið ''maður'' og vita hvað maður er. Uppruni hugtakaþekkingar manna er á endanum í skynreynslu.
===Siðfræði===
Epikúros hélt því fram að ánægjan væri hin æðstu gæði en hann taldi að andleg ánægja væri æðri líkamlegri ánægju og að í öllu skyldi gæta hófs.
Siðfræði epikúrismans byggir á þeirri kenningu að öll gæði og allt böl séu afleiðingar skynreynslu. Ánægjulegar skynjanir eru samkvæmt epikúrismanum góðar en sársaukafullar eða óþægilegar skynjanir eru að sama skapi slæmar.
Epikúrisminn var og er oft misskilinn sem hóflaus [[nautnahyggja]] byggð á eftirsókn eftir líkamlegri ánægju. Samkvæmt epikúrískri siðfræði eru hin æðstu gæði aftur á móti fólgin í sálarró sem fylgir því að losna undan hugarangri.
Í epikúrískri siðfræði er gerður tvennur greinarmunur á ánægju og sársauka eða vellíðan og vanlíðan. Í fyrsta lagi getur vellíðan og vanlíðan verið bæði líkamleg og andleg. Í öðru lagi getur vellíðan og vanlíðan verið bæði í breytingu („kinetísk“ vellíðan/vanlíðan) eða ástand („statísk“ vellíðan/vanlíðan). Þegar vellíðan er fólgin í breytingu er hún fólgin í því að fjarlægja sársauka eða óþægindi eða vanlíðan (til dæmis að seðja hungur, svala þorsta eða losna við ótta), en þegar hún er ástand er hún einfaldlega skortur á vanlíðan og óþægindum (til dæmis að vera saddur). Samkvæmt epikúrískri siðfræði er andleg vellíðan æðri líkamlegri ánægju og vellíðan sem er fólgin í breytingu er æðri en stöðug vellíðan sem ástand.
Epikúrismi var því ekki nautnahyggja í nútímaskilningi. Epikúringar vöruðu við því að eltast óhóflega við ánægju vegna þess að slíkt leiðir oft til sársauka. Til dæmis varaði Epikúros við því að eltast of ákaflega við ástina þar eð slíkt leiðir oft til óróleika og sársauka. Rökin mætti ef til vill nefna „timburmannarökin“. Að eiga sér góða vini sem maður getur reitt sig á er hins vegar eitt mikilvægasta atriðið í ánægjulegu lífi.
==Stóuspeki==
| |||