„Einokunarverslunin“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Flokkur:Íslandssaga
Ekkert breytingarágrip
Lína 1:
[[Mynd:Kauphafnir.png|frame|right|[[Kauphöfn|Kauphafnir]] á [[Ísland]]i [[1602]]–[[1787]]]]
'''Einokunarverslun''' [[Danmörk|Dana]] á [[Ísland|Íslandi]] átti rætur í [[kaupauðgisstefna|kaupauðgisstefnunni]] og var tilgangurinn með henni að efla danska kaupmannastétt og danska verslun gegn [[Hansakaupmenn|Hansakaupmönnum]] í [[Hamborg]], og auka völd [[Danmörk|danska]] [[konungur|konungsins]] á Íslandi. Einokunartímabilið hófst [[ár]]ið [[1602]] og stóð til ársloka [[1787]]. Verslað var á vissumtuttugu (síðar 25) stöðum, kauphöfnum[[kauphöfn]]um, samkvæmt föstum taxta sem ákveðinn var af konungi. Kaupmenn skiptu kauphöfnunum milli sín fyrir vissa leigu, en [[Vestmannaeyjar]] voru leigðar út sér fyrir hærra verð. Kaupmönnum var bönnuð þátttaka í annarri [[atvinna|atvinnustarfsemi]] á Íslandi fram til [[1777]].
 
Á tímum einokunarverslunarinnar voru það oft sömu kaupmenn sem stunduðu sömu kauphafnir ár eftir ár. Þetta leiddi til þess að þeir byggðu vöruskemmur (lagera) sem voru læstar yfir veturinn. [[1777]] var ákveðið, samkvæmt tillögu [[Skúli Magnússon|Skúla Magnússonar]] að kaupmenn skyldu hafa fasta búsetu á Íslandi. Voru þá reistar vöruskemmur og íbúðarhús fyrir kaupmennina, fjölskyldur og starfslið í öllum kauphöfnum. Áður höfðu nokkrir kaupmenn, eins og t.d. kaupmaðurinn á [[Eyrarbakki|Eyrarbakka]] byggt sér íbúðarhús. Einnig máttu kaupmenn þá fjárfesta í annarri atvinnustarfsemi.
 
==Tímabil einokunarverslunarinnar==
* Frá [[1602]] til [[16201619]] var einokun bundin við þegnadönsku danskaborgirnar ríkisins[[Kaupmannahöfn]], [[Málmey]] og [[Helsingjaeyri]]. Flestir kaupmenn sóttust þó eftir skipum frá [[Hamborg]] og voru í reynd leppar [[Hansakaupmenn|Hansakaupmanna]]. [[1620]] var verslunin bundin við [[Kaupmannahöfn]]. Áhrif einokunarverslunarinnar urðu þó vart mikil fyrr en eftir [[1680]] þegar viðurlög voru hert. Alla [[17. öldin]]a var [[launverslun]] mikil, bæði við erlenda [[kaupmaður|kaupmenn]] og erlend fiskiskip sem skiptu hundruðum á [[Íslandsmið]]um.
 
* [[1619]]-[[1662]] var verslunin í höndum fyrsta íslenska verslunarfélagsins („Det islandske, færøiske og nordlandske Kompagni“) og einn verslunartaxti tekinn upp fyrir allt landið. Verslunartaxtinn varð síðan Íslendingum oft að umkvörtunarefni.
 
* [[1662]]-[[1683]] var verslunin látin í hendur [[aðalútgerðarmenn|aðalútgerðarmanna]] („De fire Hovedparticipanter“). Þá varð til vísir að umdæmaverslun.
 
* Árið [[1684]] var komið á „umdæmaverslun“ þannig að óheimilt var að versla við aðra kaupmenn en þann sem starfaði í því umdæmi þar sem viðkomandi starfaði. Verslunarhafnir voru þá settar á uppboð og einstakir kaupmenn tóku þær á leigu, í stað félagsverslunarinnar áður. Þá var vöruskiptakjörum breytt og urðu þau [[Íslendingar|Íslendingum]] meira í óhag en áður.