„Neptúnus (reikistjarna)“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
mEkkert breytingarágrip |
mEkkert breytingarágrip |
||
Lína 27:
'''Neptúnus''' er áttunda og ysta [[reikistjarna]]n frá [[sól]]u talið og einn af [[ísrisi|ísrisum]] [[sólkerfið|sólkerfisins]]. Neptúnus er fjórða stærsta reikistjarna sólkerfisins miðað við þvermál, þriðja massamesta reikistjarnan og þéttasta [[risareikistjarna]]n. Massi Neptúnusar er 17 sinnum meiri en massi [[Jörðin|Jarðar]] og aðeins meiri en massi [[Úranus (reikistjarna)|Úranusar]]. Meiri massi leiðir til þess að lofthjúpur Neptúnusar er þéttari en lofthjúpur Úranusar vegna meiri þyngdarkrafts og reikistjarnan mælist því minni að þvermáli. Neptúnus er aðallega úr gasi og vökva og hefur því ekkert fast yfirborð. Hann er 164,8 jarðár að ganga kringum sólina í 30,1 [[stjarnfræðieining]]a fjarlægð að meðaltali (4,8 milljarða km). Neptúnus er nefndur eftir [[Neptúnus (guð)|rómverska sjávarguðinum]] og er tákn hans [[þríforkur]]inn í tákni reikistjörnunnar.
Neptúnus er ekki greinanlegur með berum augum frá yfirborði Jarðar og er eina reikistjarna sólkerfisins sem uppgötvaðist við útreikninga, fremur en með athugunum. Óvæntar breytingar á sporbaug Úranusar fengu franska stjörnufræðinginn [[Alexis Bouvard]] til að geta sér þess til að óþekkt reikistjarna væri að hafa áhrif á hann. [[John Couch Adams]] og [[Urbain Le Verrier]] spáðu svo seinna fyrir um staðsetningu Neptúnusar, og [[Johann Galle]] tókst að sjá hann með sjónauka 23. september 1846,<ref name="Hamilton">{{cite web |first=Calvin J. |last=Hamilton |date=4 August 2001 |url=http://www.solarviews.com/eng/neptune.htm |title=Neptune |publisher=Views of the Solar System |access-date=13 August 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070715223035/http://www.solarviews.com/eng/neptune.htm |archive-date=15 July 2007 |url-status=dead }}</ref> innan við einni gráðu frá þeim stað sem Le Verrier hafði spáð fyrir um. Stærsta tungl Neptúnusar, [[Tríton]], uppgötvaðist skömmu síðar, en ekkert af hinum 13 [[tungl Neptúnusar|tunglum Neptúnusar]] fannst fyrr en á 20. öld. Vegna fjarlægðar er mjög erfitt að rannsaka Neptúnus með sjónaukum á Jörðu. Aðeins eitt [[geimfar]] hefur kannað hann, það var ''[[Voyager 2]]'' sem fór þar hjá 25. ágúst 1989.<ref name="NYT-20141018-KC">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=Dark Spots in Our Knowledge of Neptune |url=https://www.nytimes.com/2014/08/19/science/dark-spots-in-our-knowledge-of-neptune.html |date=18 October 2014 |newspaper=[[The New York Times]] |access-date=21 October 2014 |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20141028062618/http://www.nytimes.com/2014/08/19/science/dark-spots-in-our-knowledge-of-neptune.html |archive-date=28 October 2014}}</ref><ref>{{cite web|url=https://solarsystem.nasa.gov/planets/neptune/exploration?page=0&per_page=10&order=launch_date+desc,title+asc&search=&tags=Neptune&category=33|title=Exploration {{!}} Neptune|website=NASA Solar System Exploration|access-date=2020-02-03|quote="In 1989, NASA's Voyager 2 became the first-and only-spacecraft to study Neptune up close."|archive-date=17 July 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20200717140051/https://solarsystem.nasa.gov/planets/neptune/exploration/?page=0&per_page=10&order=launch_date+desc,title+asc&search=&tags=Neptune&category=33|url-status=live}}</ref> Með tilkomu [[Hubble-geimsjónaukinn|Hubble-geimsjónaukans]] og nýrra stjörnusjónauka með [[aðlögunarsjóntækni]] hefur reynst auðveldara að skoða Neptúnus.
Líkt og á gasrisunum [[Júpíter (reikistjarna)|Júpíter]] og [[Satúrnus (reikistjarna)|Satúrnusi]], er lofthjúpur Neptúnusar aðallega úr [[vetni]] og [[helín]]i, með lítið af [[kolvetni (lífræn efnafræði)|kolvetnum]] og hugsanlega [[köfnunarefni]], en hefur hærra hlutfall [[ís]]s úr [[vatn]]i, [[ammóníak]]i og [[metan]]i. Innri hluti reikistjörnunnar er aðallega úr ís og bergi, líkt og Úranus. Neptúnus og Úranus eru því kallaðir „[[ísrisi|ísrisar]]“ til aðgreiningar frá gasrisunum.<ref name="Lunine 1993">{{cite journal|last=Lunine |first=Jonathan I.|date=September 1993|title=The atmospheres of Uranus and Neptune|journal=[[Annual Review of Astronomy and Astrophysics]]|volume=31 |pages=217–263|bibcode=1993ARA&A..31..217L|doi=10.1146/annurev.aa.31.090193.001245}}</ref> [[Rayleigh-tvístrun]] og metan í ystu lögum lofthjúps Neptúnusar gefa reikistjörnunni bláan lit.<ref name=bluecolour>{{cite web |first=Kirk |last=Munsell |author2=Smith, Harman |author3=Harvey, Samantha |date=13 November 2007 |url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Neptune&Display=OverviewLong |title=Neptune overview |website=Solar System Exploration |publisher=NASA |access-date=20 February 2008 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20080303045911/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Neptune&Display=OverviewLong |archive-date=3 March 2008 }}</ref> Nýleg gögn frá [[Gemini-stjörnuathugunarstöðin]]ni sýna að blái liturinn er fyllri en á Úranusi vegna þess að mistur í lofthjúpi Neptúnusar er þynnra.<ref>{{Cite web |last=info@noirlab.edu |title=Gemini North Telescope Helps Explain Why Uranus and Neptune Are Different Colors - Observations from Gemini Observatory, a Program of NSF's NOIRLab, and other telescopes reveal that excess haze on Uranus makes it paler than Neptune |url=https://www.noirlab.edu/public/news/noirlab2211/ |access-date=2022-07-30 |website=www.noirlab.edu |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=Laboratory |first=By NSF’s NOIRLab (National Optical-Infrared Astronomy Research |title=Why Uranus and Neptune Are Different Colors |url=https://solarsystem.nasa.gov/news/2232/why-uranus-and-neptune-are-different-colors |access-date=2023-03-06 |website=NASA Solar System Exploration}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Magazine |first1=Smithsonian |last2=Kuta |first2=Sarah |title=Why Neptune Appears Bluer Than Its Cousin Uranus |url=https://www.smithsonianmag.com/smart-news/why-neptune-appears-bluer-than-its-cousin-uranus-180980186/ |access-date=2022-07-30 |website=Smithsonian Magazine |language=en}}</ref>
Ólíkt þokukenndu og tiltölulega einsleitu yfirborði Úranusar, er yfirborð Neptúnusar kvikt og þar birtast veðurmynstur. Þegar geimfarið ''Voyager 2'' flaug hjá Neptúnusi árið 1989 sást [[stóri dökki bletturinn|stór dökkur blettur]] á yfirborðinu, svipaður [[stóri rauði bletturinn|stóra rauða blettinum]] á Júpíter. Nýlega hefur nýrri dökkur blettur og annar minni verið rannsakaðir.<ref name="NYT-20201222"/> Veðurkerfin á Neptúnusi eru drifin áfram af sterkustu vindum sólkerfisins þar sem vindhraði hefur mælst allt að 2100 km/klst (583 m/s).<ref name="Suomi1991">{{cite journal |last=Suomi |first=V.E. |author2=Limaye, S.S. |author3=Johnson, D.R. |date=1991 |title=High Winds of Neptune: A possible mechanism |journal=[[Science (journal)|Science]] |volume=251 |issue=4996 |pages=929–32 |doi=10.1126/science.251.4996.929 |pmid=17847386 |bibcode=1991Sci...251..929S|s2cid=46419483 }}</ref> Vegna fjarlægðar frá sólu er ytri lofthjúpur Neptúnusar sá kaldasti í sólkerfinu þar sem hitinn fer niður í 55 °K (-218 °C). Við kjarna reikistjörnunnar er hitinn 5400 °K (5100 °C).<ref name=hubbard/><ref name="nettelmann"/> Neptúnus hefur litla og ógreinilega hringi sem voru uppgötvaðir árið 1984.<ref name=ring1/> [[Sporbaugur]] [[dvergreikistjarna|dvergreikistjörnunnar]] [[Plútó]]s liggur að hluta fyrir innan sporbaug Neptúnusar.
== Saga ==
| |||