„Tyrkland“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Muninn (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Muninn (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 42:
Landið þar sem Tyrkland er nú hefur verið byggt ýmsum [[Anatólía|anatólískum þjóðum]] frá því á [[fornsteinöld]], auk [[Assyría|Assyríumanna]], [[Grikkland hið forna|Grikkja]], [[Þrakía|Þrakverja]], [[Frýgía|Frýgíumanna]], [[Úrartar|Úrarta]] og [[Armenía|Armena]]. Eftir landvinninga [[Alexander mikli|Alexanders mikla]] varð menning svæðisins [[helleníski tíminn|hellenísk]] sem hélt áfram eftir að það varð hluti af [[Rómaveldi]] og síðar [[Austrómverska keisaradæmið|Austrómverska keisaradæminu]]. Á [[11. öld]] hófu [[Seljúktyrkir]] að flytjast til svæðisins, en Seljúktyrkir voru þjóð sem átti uppruna sinn í mið-Asíu en flutti sig um set, fyrst til [[Persía|Persíu]] og svo til Anatólíu. Á 10. öld höfðu Seljúktyrkir snúist til [[Íslam]]strúar vegna áhrifa múslima í Persíu. Sigur þeirra á Austrómverska keisaradæminu í [[orrustan við Manzikert|orrustunni við Manzikert]] [[1071]] opnaði fyrir þeim möguleika á því að flytja sig til Anatólíu og markar því upphaf sögu Tyrkja í núverandi Tyrklandi. Seljúktyrkir stofnuðu í kjölfarið [[Soldánsdæmið Rûm]] sem ríkti yfir stærstum hluta Anatólíu fram að innrás [[Mongólaveldið|Mongóla]] [[1243]]. Eftir það skiptist ríkið í nokkur minni [[anatólísku furstadæmin|furstadæmi]].
 
Frá lokum 13. aldar hófu [[Ottómanar]] að sameina þessi furstadæmi og enduðu á því að skapa heimsveldi sem náði yfir stærstan hluta Suðaustur-Evrópu, [[Vestur-Asía|Vestur-Asíu]] og [[Norður-Afríka|Norður-Afríku]]. Ottoman Tyrkir höfðu flust til Anatólíu í kjölfarið á Seljúktyrkjum og með veldi þeirra hófst saga ríkisins sem í dag er þekkt sem [[Tyrkjaveldi]] eða Ottomanveldið. Árið 1453 náðu Tyrkir [[Konstantínópel]] (núverandi [[Istanbul]]), höfuðborg Austrómverska ríkisins, á sitt vald og gerðu að höfuðborg sinni. Ríkið náði hátindi sínum undir stjórn [[Súleiman mikli|Súleimans mikla]] á 16. öld. Það var áfram stórveldi næstu tvær aldirnar þar til atburðir á 19. og 20. öld urðu til þess að það missti flest lönd sín í Evrópu. Þar með dró verulega úr styrk og ríkidæmi heimsveldisins. Eftir [[valdaránið í Tyrkjaveldi 1913]] var landið undir stjórn [[þrír pasjar|þriggja pasja]] sem ákváðu að ganga til liðs við [[Miðveldin]] í [[Fyrri heimsstyrjöld]]. Í stríðinu voru framin [[þjóðarmorð]] á [[þjóðarmorð Armena|armenskum]], [[þjóðarmorð Assýringa|assýrískum]] og [[þjóðarmorð Grikkja|grískum]] íbúum landsins. Eftir stríðið var löndum Tyrkjaveldis [[skipting Tyrkjaveldis|skipt upp]]. [[Mustafa Kemal Atatürk]] hóf þá [[sjálfstæðisstríð Tyrklands]] gegn setuliði [[Bandamenn (fyrri heimsstyrjöldin)|Bandamanna]]. Soldánsdæmið var afnumið 1922 og lýðveldi stofnað árið eftir undir forsæti Atatürks. Atatürk réðist í miklar samfélagsumbætur sem margar voru undir áhrifum frá [[vestræn heimspeki|vestrænni heimspeki]] og stjórnmálahugsun.
 
Tyrkland er eitt af stofnríkjum [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðanna]], gerðist snemma aðili að [[Atlantshafsbandalagið|Atlantshafsbandalaginu]], [[Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn|Alþjóðagjaldeyrissjóðnum]] og [[Heimsbankinn|Heimsbankanum]], og stofnaðili [[OECD]], [[OSCE]], [[BSEC]], [[OIC]] og [[G-20]]. Eftir að verða eitt af fyrstu aðildarríkjum [[Evrópuráðið|Evrópuráðsins]] 1949 fékk Tyrkland aukaaðild að [[Evrópska efnahagssvæðið|evrópska efnahagssvæðinu]], gerðist aðili að [[Evrópska tollabandalagið|evrópska tollabandalaginu]] 1995 og hóf aðildarviðræður við [[Evrópusambandið]] árið 2005. Þær viðræður voru stöðvaðar af Evrópusambandinu árið 2017 vegna þróunar stjórnar Tyrklands í átt til alræðis. Tyrkland hefur verið stórveldi í sínum heimshluta, meðal annars vegna staðsetningar sinnar. Það er veraldlegt, miðstýrt ríki sem áður bjó við [[þingræði]] en breyttist í [[forsetaræði]] með stjórnarskrárbreytingu árið 2017 sem tók gildi í forsetakosningum árið 2018. Núverandi stjórnarleiðtogi er [[Recep Tayyip Erdoğan]] sem hefur unnið að því að auka [[Íslam|íslömsk áhrif]] og afnema eldri samfélagsumbætur, þar með taldar umbætur sem Atatürk stóð fyrir.