„Kaffi“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
m Tók aftur breytingar 157.97.16.207 (spjall), breytt til síðustu útgáfu InternetArchiveBot
Merki: Afturköllun
lagfærði stafsetningarvillur
Lína 9:
== Grasafræði kaffis ==
[[Mynd:Coffee Bean Structure.svg|thumb|alt=Coffee Bean Structure|1 "center cut", 2 fræhvíta, 3 silfurhýði (epidermis), 4 pergament (endocarp), 5 pektín lag, 6 aldinkjöt (mesocarp), 7 hýði]]
Kaffirunninn er planta af ættbálknum Rubiaceæ, ætthvíslinni coffea.<ref name="Web Books">[http://www.web-books.com/Classics/ON/B0/B701/20MB701.html], Ukers, William H. All About Coffee. New York, The Tea and Coffee Trade Journal Company, 1922. Web Books Puplishing.</ref> Runninn telur rúmlega 90 tegundundir en aðeins örfáar þeirra eru ræktaðar til framleiðslu.<ref name="mnhn">[http://www.mnhn.fr/publication/adanson/a01n2a15.pdf] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110515003559/http://www.mnhn.fr/publication/adanson/a01n2a15.pdf |date=2011-05-15 }}, Davis, Aaron P., and Franck Rakotonasolo. "Two New Species of Coffea L. (Rubiaceae) from Northern Madagascar." Adansonia 3rd ser. 23.2 (2001): 337-45. Adansonia. Muséum National D'Histoire Naturelle. Web. 1 Nov. 2010.</ref> Tvær helstu tegundir kaffis sem notaðar eru til ræktunar eru ''[[Coffea Arabicaarabica]]'' og ''[[Coffea Canephoracanephora]]'', þekkt sem ''robusta''. Arabica hefur tvisvar sinnum fleiri litninga en robusta og gefur af sér kaffi með flóknari bragðeiginleika, á meðan róbusta er harðgerðari og fljótvaxnari.<ref name="ISO">[http://www.ico.org/botanical.asp] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090324155957/http://www.ico.org/botanical.asp |date=2009-03-24 }}"Botanical Aspects." International Coffee Organization. Web. 01 Nov. 2010.</ref> Arabica telur um 75-80% af kaffiframleiðslu á heimsvísu, en robusta er um 20%, ''[[Coffea liberica]]'' er svo undir 2% af heimsframleiðslu og aðrar tegundir eru ræktaðar í enn minna magni.<ref name="Coffee Research">[http://www.coffeeresearch.org/agriculture/coffeeplant.htm]"Coffee Plant: Arabica and Robusta - CoffeeResearch.org." Coffee - CoffeeResearch.org. Ed. Michael Griffin. Web. 01 Nov. 2010.</ref><ref name="ISO"/>
 
Kaffibaunir eru fræ kaffirunnans sem vaxa inni í ávöxtum þess, kölluðum berjum. Kaffiberið skiptist í nokkur lög, yst er hýðið (exocarp), svo kemur aldinkjötið (mesocarp), næst koma pergamentið (endocarp) og svo silfurhýðið (epidermis) sem saman mynda þunna húð utan um fræin í miðju bersins.<ref name="ICO - field processing">[http://www.ico.org/field_processing.asp] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131002031108/http://www.ico.org/field_processing.asp |date=2013-10-02 }}"International Coffee Organization - Field Processing." International Coffee Organization - News From The Executive Director. Web. 01 Nov. 2010.</ref> Kaffiber innihalda venjulega tvær baunir hvert, lítill hluti kaffiberja inniheldur þó aðeins eina baun, ástæði þess er sú að aðeins eitt fræ bersins hefur frjóvgast. Slíkar baunir kallast "peaberry" vegna ávalar lögunar þeirra, sem orsakast af því að þær vaxa ekki á móti annarri baun. Peaberry baunir eru oft flokkaðar frá öðrum, enda fæst fyrir þær hærra verð.<ref name="Virtual Coffee">[http://www.virtualcoffee.com/articles/spring04/article2.html]Davis, Kenneth. "The Tanzanian Peaberry Mystery." Virtual Coffee - The Hottest Online Coffee Zine! Web. 31 Oct. 2010.</ref> Einnig kemur einstaka sinnum fyrir að kaffiber innihaldi þrjár baunir.
Lína 24:
Við þurr vinnslu eru fullþroskuð ber fyrst sorteruð frá greinum, laufi, steinum og óþroskuðum berjum sem hafa læðst með við tínsluna. Berin eru svo lögð til þerris í sólinni, þeim er snúið reglulega svo að þau þorni jafnt og til þess að fyrirbyggja mygluvöxt, það getur tekið allt að fjórum vikum að þurrka berin. Rakastig berjanna er um 60% fyrir þurrkun, en undir 12.5% eftir hana. Kaffiberin eru geymd í sílóum þar til þau eru send í millu þar sem aldinkjötið er flysjað utan af baununum í þartilgerðum vélum. Baunirnar eru þá tilbúnar til þess að pakka þeim í sekki og flytja þær út. <ref name="Field Processing">[http://www.ico.org/field_processing.asp] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131002031108/http://www.ico.org/field_processing.asp |date=2013-10-02 }}, "Field Processing." International Coffee Organization. Web. 01 Nov. 2010.</ref>
 
=== Blaut Vinnslavinnsla ===
 
Við verkun á þvegnu kaffi eru fullþroskuð ber sorteruð frá öðrum með því að setja þau í vatn, fullþroskuðu berin sökkva til botns en óþroskuð og ofþroskuð ber, ásamt greinum og laufum fljóta á yfirborðinu. <ref name="Coffee Processing">[http://www.coffeeresearch.org/agriculture/processing.htm],"Coffee Processing." CoffeeResearch.org. Ed. Michael Griffin. Web. 01 Nov. 2010.</ref> Fullþroskuðu berin eru sett í vél sem fjarlægir aldinkjötið utan af baununum, eftir verður þó þunn slikja af aldinkjöti utan um baunirnar. Til þess að losa þessa slikju utan af baununum eru þær settar í tanka fulla af vatni þar sem slikjan gerjast og brotnar niður. Baunirnar eru svo skolaðar í hreinu vatni og lagðar til þerris. Pergamentið er fjarlægt utan af baununum í vélum og þeim er pakkað. <ref name="Field Processing"/><ref name="Wet Process">[http://www.youtube.com/watch?v=R3wD4PDD6L0], Coffee Wet Mill Process. Prod. Zion Pictures. Narr. Edwin Martinez Jr. YouTube. Sisters Coffee Company, 26 Feb. 2010. Web. 01 Nov. 2010. </ref>
 
== Uppruni og saga kaffidrykkju ==
Hálendi Afríku eru nátturulegnáttúruleg heimkynni kaffirunnans.<ref name="world of caffeine">Weinberg, Bennett Alan; Bealer, Bonnie K (2001). The world of caffeine : the science and culture of the world's most popular drug. New York: Routledge. ISBN 0-415-92722-6. <http://books.google.com/?id=Qyz5CnOaH9oC&pg=PA3&dq=coffee+goat+ethiopia+Kaldi>.</ref> Talið er að kaffineysla sé upruninnuprunnin þar sem nú í dag er Eþíópía og að ræktun kaffis hafi jafnvel verið hafinn á níundu öld.<ref name="Selamta">"Ethiopian Coffee." Selamta. Volume 13, Number 2. Apr.-June 1996. Ethiopian Airlines. Web. 16 Jan. 2011. <http://www.selamta.net/Ethiopian Coffee.htm>.</ref> Kaffi barst svo til Yemen frá Eþíópíu og fyrstu skriflegu heimildirnar um kaffineyslu eru frá fimmtándu öldinni í Yemen, þar sem kaffi var orðið hluti trúarathafna Sufi bræðralagsins. Þaðan breyddist kaffineysla út um hinn íslamska heim með Sufi fræðunum, fyrst til Egyptalands og svo um öll Mið-Austurlönd.<ref name="Lavazza">"The Mystical Coffee of the Sufi Dervishes." Lavazza. Lavazza. Web. 16 Jan. 2011. <http://www.lavazza.com/corporate/en/coffeculture/legends/article_0006.html>.</ref>
 
Innan heimsveldis Ottomana var kaffidrykkja fyrst bönnuð af trúarlegum ástæðum, rétt eins og alkahól. Kaffi var hinnshins vegar gríðarlega vinsælt þar og mikið notað til þess að halda vöku við langan bænalestur og lögunum var því breytt. Kaffihefðin barst frá Ottómönum til Ítalíu og náði að vörum páfa árið 1600, þegar prestar báðu Clement VIII um að banna þennan drykk sem þeim þótti djöfullegur. Páfanum þótti hins vegar kaffið smakkast vel og sagan segir að hann hafi ákveðið að snúa á Satan með því að blessa kaffið og hafa þar með drykkin af honum.<ref name="New Partisan">Meyers, Hannah. „„Suave Molecules of Mocha“ - Coffee, Chemistry, And Civilization.“ New Partisan. New Partisan - A Journal of Politics, Culture and the Arts, 3 July 2005. Web. 16 Jan. 2011. <http://www.newpartisan.com/home/suave-molecules-of-mocha-coffee-chemistry-and-civilization.html></ref> Hinn nýblessaði drykkur náði fljótt vinsældum á Ítalíu og í kjölfarið á því breyddist kaffineysla út um Evrópu. Kaffihús urðu fljótt samkomustaðir þar sem skrafað var um pólitík, dægurmál og annað. Kaffihúsamenningin var fljót að skjóta rótum sínum um Evrópu eftir að fyrsta kaffihúsið á ítalíu var opnað árið 1645, en þrjátíu árum síðar voru kaffihús á Englandi orðin 3000 talsins.<ref name="Associated Content">Rooney, Sean. „Clement VIII: The Pope Who Popularized Coffee in Europe.“ Associated Content from Yahoo! Yahoo! Inc., 5 Feb. 2008. Web. 16 Jan. 2011. <https://archive.is/20130628111620/www.associatedcontent.com/article/574455/clement_viii_the_pope_who_popularized.html?cat=37>.</ref> Kaffi varð vinsælla en te í Bandaríkjunum eftir "teboðið" í Boston, árið 1671, þegar borgarbúar mótmæltu háum sköttum á tei með því að henda þremur skipsförmunum af því í sjóinn.
 
Arabar höfðu fremst af verið einir um kaffirækt, en hina nýja eftirspurn beggja vegna Atlandshafsinns gerði kaffi að verðmætri verslunarvöru fyrir nýlenduveldin. Hollendingar komust yfir græðlinga á seinni hluta sautjándu aldar og hófu ræktun á eyjunni Jövu í Indónesíu og á Malbar á Indlandi.<ref name="NCA">"The History Of Coffee." National Coffee Association. National Coffee Association of U.S.A., Inc. Web. 16 Jan. 2011. <http://www.ncausa.org/i4a/pages/index.cfm?pageid=68>.</ref> Það var svo 1714 að borgarstjóri Amsterdam gaf frakkakonungnum Louis XIV kaffiplöntu í vináttuheimsókn þess síðarnefnda. Liðsforingi úr franska sjóhernum að nafni Gabriel de Clieu komst yfir græðlinga af þeirri plöntu sem hann fór með til eyjarinnar Maritinique í Karabíska hafinu. Ræktunin þar gekk vonum framar og er allt kaffi í Vestur-Indíum, Brasilíu og Kólumbíu komið af kaffiplöntunum í Martinique. <ref name="Galla">"Legends of Coffee #1 – Captain Gabriel De Clieu." Galla Coffee Blog - Brewing Coffee at Home. Galla Coffee, 31 Oct. 2010. Web. 16 Jan. 2011. <http://www.gallacoffeeblog.co.uk/legends-coffee-1-captain-gabriel-de-clieu/>.</ref> Fyrsti kaffibúgarður Brasilíu var svo stofnaður árið 1727 og landið varð fljótt helsta kaffiræktunar land heimsins og er það enn. Innan við öld síðar var kaffi orðið hversdagsdrykkur, í stað þess að vera forréttindi aðalsinns, og nú í dag er kaffi drukkið af miljónummilljónum manns um allan heim.<ref name="NCA">"The History Of Coffee." National Coffee Association. National Coffee Association of U.S.A., Inc. Web. 16 Jan. 2011. <http://www.ncausa.org/i4a/pages/index.cfm?pageid=68>.</ref>
 
== Vinsælir kaffidrykkir ==