„Katrín Thoroddsen“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Kvk saga (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Kvk saga (spjall | framlög)
Ekkert breytingarágrip
Lína 1:
'''Katrín Thoroddsen''' ([[7. júlí]] [[1896]] - [[11. maí]] [[1970]]) var íslenskur [[læknir]], alþingismaður og bæjarfulltrúi í Reykjavík. Katrín var þriðja íslenska konan sem kosin var á [[Alþingi]]. Hún stundaðiog fyrst íslenskra kvenna héraðslæknastörf árin 1924-1926 í [[Flatey á Breiðafirði|Flateyjarhéraðssókn]] en hún varð sérfræðingur í barnasjúkdómum 1927 eftirtilhafagegna stundaðstöðu nám víða í Evrópuhéraðslæknis.<ref name=":0">{{Bókaheimild|titill=Ártöl og áfangar í sögu íslenskra kvenna|ár=1998|bls=19|útgefandi=Kvennasögusafn Íslands}}</ref>
 
== Fjölskylda og menntun ==
Árin 1955-1961 var Katrín yfirmaður barnadeildar Heilsuverndarmiðstöðvar Reykjavíkur og tók þar að auki að sér forystu ungbarnaverndar Líknar. Hún gaf frá sér töluvert af efni um almenna heilsuvernd, barnasjúkdóma og meðferð ungbarna.<ref name=":0" />
Katrín fæddist á [[Ísafjörður|Ísafirði]] og ólst þar upp til fimm ára aldurs en þá flutti fjölskyldan til [[Bessastaðir|Bessastaða]] á [[Álftanes|Álftanesi]]. Þegar Katrín var 12 flutti flutti fjölskyldan að [[Vonarstræti 12]] í Reykjavík. Foreldrar Katrínar voru hjónin [[Skúli Thoroddsen]] (1859-1916) lögfræðingur, sýslumaður, ritstjóri og alþingismaður og [[Theodóra Thoroddsen|Theódóra Thoroddsen]] (1863-1954) skáld og kvenréttindakona og var Katrín sjöunda í röð þrettán systkina.<ref name=":2">Kristín Ástgeirsdóttir, [https://timarit.is/page/4316440#page/n13/mode/2up „Katrín Thoroddsen“], ''Andvari'', 1. tbl, 132. árg. 2007 (skoðað 28. desember 2020) </ref> Hún lauk stúdentsprófi frá [[Menntaskólinn í Reykjavík|Menntaskólanum í Reykjavík]] árið 1915, prófi í læknisfræði frá [[Háskóli Íslands|Háskóla Íslands]] árið 1921 og stundaði framhaldsnám á sjúkrahúsum erlendis, m.a. í Noregi, Danmörku og Þýskalandi á árunum 1921-1923. Síðar fór hún í námsferðir til Evrópu og Kína og kynnti sér heilsugæslu og heilsuvernd barna. Hún varð viðurkenndur sérfræðingur í barnasjúkdómum árið 1927.
 
Katrín var ógift og barnlaus.<ref name=":3">Alþingi, [https://www.althingi.is/altext/cv/is/?nfaerslunr=370 Æviágrip - Katrín Thoroddsen] (skoðað 27. desember 2020)</ref>
Eitt af hennar helstu baráttumálum var notkun getnaðarvarna og takmarkanir barneigna<ref name=":1">{{Vefheimild|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?gegnirId=000501750|titill=Kona í karlaveröld - Þáttur Katrínar Thoroddsen í
jafnréttisbaráttu íslenskra kvenna 1920-1960|höfundur=Arnþór Gunnarsson|útgefandi=Sagnir, 11 árgangur|mánuður=|ár=1990|mánuðurskoðað=|árskoðað=|safnár=}}</ref> en hún hélt erindi um málefni sem síðar var gefin út á bók undir nafninu: ''Frjálsar ástir. Erindi um takmarkanir barnseigna.''
 
== Læknirinn ==
Katrín var virk í [[Kvenréttindafélag Íslands|Kvenréttindafélagi Íslands]] og var meðal annars formaður Menningar- og minningarsjóðs kvenna.<ref name=":0" />
Katrín var héraðslæknir í [[Flatey á Breiðafirði|Flateyjarhéraðssókn]] frá 1924–1926 en varð síðan heimilislæknir í Reykjavík og jafnframt læknir ungbarnaverndar og heilsuverndarstöðvar [[Hjúkrunarfélagið Líkn|Líknar]], síðar Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur 1927–1940. Hún var yfirlæknir stöðvarinnar til ársins 1955, yfirlæknir barnadeildar frá 1955 - 1961 og staðgengill yfirlæknis barnadeildarinnar í sumarleyfum frá 1962 til æviloka árið 1970.<ref name=":3" /> Samhliða öðrum störfum rak Katrín um tíma ljóslæknastofu á Laugavegi 11 ásamt Unni systur sinni.<ref name=":2" />
 
Katrín skrifaði fjölda greina í [[Læknablaðið|''Læknablaðið'']] og sendi frá sér töluvert efni um almenna heilsuvernd, barnasjúkdóma og meðferð ungbarna. Hún mætti fyrst kvenna á aðalfund [[Læknafélag Íslands|Læknafélags Íslands]] árið 1927.<ref name=":2" />
Hún tók einnig virkan þátt í stjórnmálum og sat á Alþingi árin 1946 - 1949, var m.a. 2. varaforseti Sameinaðs þings 1946.<ref name=":1" />
 
=== Getnaðarvarnir og þungunarrof ===
EittMeðal afbaráttumála hennar helstu baráttumálumKatrínar var notkun getnaðarvarna og takmarkanir barneigna eins og það var orðað á þeim tíma. Hún taldi mikilvægt að auka umræðu og fræðslu á meðal almennings um kynheilbrigði en mikill þagnarmúr var um þessi málefni á þessum tíma.<ref name=":1">{{Vefheimild|url=http://timarit.is/view_page_init.jsp?gegnirId=000501750|titill=Kona í karlaveröld - Þáttur Katrínar Thoroddsen í
jafnréttisbaráttu íslenskra kvenna 1920-1960|höfundur=Arnþór Gunnarsson|útgefandi=Sagnir, 11 árgangur|mánuður=|ár=1990|mánuðurskoðað=|árskoðað=|safnár=}}</ref> Árið 1931 hélt hún fyrirlestur á vegum Jafnaðarmannafélags Reykjavíkur um takmarkanir barnaeigna. Fyrirlesturinn þótti marka þáttaskil í að opna umræðu um þessi málefni og síðar fóru fleiri félög þess á leit við hana að hún héldi erindi sitt á fundum þess. Fór svo að fyrirlestrinum var útvarpað í [[Ríkisútvarpið|Ríkisútvarpinu]] og síðar gefinn út á bók undir heitinu: ''Frjálsar ástir. Erindi um takmarkanir barnseigna.'' Fyrirlesturinn vakti mikla athygli og varð Katrín landsþekkt í kjölfar hans''.''<ref name=":2" /> Katrín taldi þungunarrof ekki eiga rétt á sér nema líf og heilsa móðurinnar væri að veði eða um nauðgun hafi verið að ræða. Til að sporna gegn óvelkomnum þungunum vildi hún að getnaðarvarnir yrðu aðgengilegar og fólk yrði frætt um notkun þeirra. Hún taldi mikilvægt að auka kynfrelsi kvenna og tryggja þeim sjálfsákvörðunarrétt og aukin völd yfir eigin lífi. Árið 1934 samdi [[Vilmundur Jónsson]] landlæknir frumvarp til laga um þungunarvarnir og fóstureyðingar sem síðar var samþykkt sem lög frá Alþingi og tók það í flestu mið af sjónarmiðum Katrínar.<ref name=":1" />
 
== Stjórnmálakonan ==
Katrín fór fyrst í framboð í [[Alþingiskosningar 1937|alþingiskosningunum árið 1937]] og var þá í fjórða sæti á lista [[Kommúnistaflokkur Íslands|Kommúnistaflokks Íslands]]. Hún náði ekki kjöri en listinn fékk þrjá fulltrúa kjörna. Árið 1942 voru haldnar tvennar alþingiskosningar og í þeim [[Alþingiskosningar 1942 (júlí)|fyrri]] var Katrín í sjötta sæti á lista [[Sósíalistaflokkur Íslands|Sameiningarflokks alþýðu - Sósíalistaflokks Íslands]] í Reykjavík. Hún talaði meðal annars fyrir hönd flokksins í útvarpsumræðum og var ætlað að höfða sérstaklega til kvenna. Í [[Alþingiskosningar 1942 (október)|seinni kosningunum]] árið 1942 var Katrín í fimmta sæti á lista flokksins í Reykjavík en tókst ekki að ná þingsæti þrátt fyrir stórsigur flokksins. Hún tók þó sæti sem varaþingmaður [[Einar Olgeirsson|Einars Olgeirssonar]] árið 1945.<ref name=":2" />
 
Sósíalistar lögðu mikið kapp á að tryggja Katrínu þingsæti í [[Alþingiskosningar 1946|alþingiskosningunum árið 1946]] en þá hefði engin kona setið sem kjörinn þingmaður frá árinu 1938. Katrín náði kjöri og varð þriðja konan til að taka sæti á þingi á eftir þeim [[Ingibjörg H. Bjarnason|Ingibjörgu H. Bjarnason]] og [[Guðrún Lárusdóttir|Guðrúnu Lárusdóttur]]. Hún var meðal annars 2. varaforseti sameinaðs þings árið 1946 og sat í félags- og heilbrigðismálanefnd og barðist fyrir þau sem minna mega sín með sérstakri áherslu á málefni kvenna. Á þingi lagði hún fram breytingartillögu um hærra fjárframlag til [[Kvenréttindafélag Íslands|Kvenréttindafélags Íslands]] og var flutningsmaður frumvarps til laga um dagheimili fyrir börn en málið náði ekki fram að ganga og hlaut dræmar undirtektir starfsbræðra Katrínar á þingi. Sömu sögu var einnig að segja um frumvarp hennar um breytingu á lögum um tekju- og eignaskatt en þar lagði hún til að tekjur hjóna væru ekki taldar fram saman og skattlögð sem heild. Hún bar einnig fram tillögu um aukinn innflutning á ávöxtum með það fyrir augum að almenningur hefði betra aðgengi að slíkri hollustufæðu. Tillagan var samþykkt á Alþingi en komst ekki til framkvæmda og bar [[Emil Jónsson]] forsætisráðherra því við að ástæðan væri gjaldeyrisskortur sem hamlaði innflutningi. Katrín lagði einnig fram breytingartillögu um að viðbótargjald af innflutningsleyfum á raftækjum til heimilisnota yrði fellt niður svo verð myndi lækka og þannig ættu fleiri húsmæður þess kost að eignast raftæki sem létt gætu þeim heimilisstörfin.<ref name=":1" />
 
Í [[Alþingiskosningar 1949|alþingiskosningunum árið 1949]] tapaði Katrín þingsæti sínu en hún hafði færst niður um eitt sæti frá fyrri kosningum til að skapa pláss á lista fyrir [[Brynjólfur Bjarnason|Brynjólf Bjarnason]]. Katrín sagðist sjálf hafa hafa óskað eftir að færast neðar á listann og taldi að fimmta sætið gæti orðið baráttusæti. Margar konur í röðum sósíalista urðu afar ósáttar við þessa ráðstöfun en Katrín stappaði stálinu í þær og lagði áherslu á mikilvægi baráttu kvenna innan flokksins til að tryggja henni áframhaldandi setu á þingi.
 
Nokkrum mánuðum eftir að þingferli Katrínar lauk skipaði hún annað sæti á lista sósíalista í bæjarstjórnarkosningunum í Reykjavík. Hún náði kjöri í bæjarstjórn og flutti þar margar tillögur í þágu barna og fátækra. Meðal tillagna hennar var að ráðinn skyldi lögreglulæknir til að tryggja föngum læknishjálp þegar á þyrfti að halda. Einnig flutti hún tillögu um að gerð yrði úttekt á högum þeirra sem bjuggu í bröggum og skúrum. Katrín sat í bæjarstjórn til ársins 1954 og að þeim tíma loknum einbeitti hún sér alfarið að læknisstörfum.<ref name=":2" />
 
=== Félagsstörf ===
Katrín tók virkan þátt í ýmsum félagasamtökum kvenna. Hún var virk í [[Kvenréttindafélag Íslands|Kvenréttindafélagi Íslands]] og var meðal annars formaður [[Menningar- og minningarsjóður kvenna|Menningar- og minningarsjóðs]] kvenna frá 1945 til æviloka árið 1970 en sjóðnum var ætlað að styðja ungar konur til náms.<ref name=":0">{{Bókaheimild|titill=Ártöl og áfangar í sögu íslenskra kvenna|ár=1998|bls=19|útgefandi=Kvennasögusafn Íslands}}</ref> Hún var fyrsti formaður Félags háskólakvenna sem síðar varð Kvenstúdentafélag Íslands en það var stofnað árið 1928. Hún var í félaginu [[Friðarvinir]] en félagið reyndi að aðstoða gyðinga sem voru á flótta undan nasistum í Þýskalandi að fá landvistarleyfi á Íslandi á árunum fyrir síðari heimstyrjöldina.<ref name=":2" />
 
== Tilvísanir ==