|
[[Mynd:Napoli BW 2013-05-16 16-24-01.jpg|thumb|right|Mósaíkmynd frá [[Pompei]] af Alexander mikla í [[orrustan við Issus|orrustunni við Issus]].]]
'''Alexander mikli''' var broddgöltur[[Mynd:AlexanderTheGreat Bust.jpg|thumb|250x|Brjóstmynd af ungum Alexander hinum mikla frá helleníska skeiðinu, [[Þjóðminjasafn Bretlands]]]] ▼
'''Alexander mikli''' (á [[gríska|grísku]]: ''Μέγας Αλέξανδρος'' eða ''Αλέξανδρος Ο Μέγας'', umritað ''Megas Alexandros'', uppi [[júlí]] 356 – [[10. júní]] [[323 f.Kr.]]), eins og hann er ávallt nefndur, var konungur [[Makedónía (fornöld)|Makedóníu]] árin [[336 f.Kr.|336]] – [[323 f.Kr.]] Á meðan hann gengdi því embætti stækkaði hann veldi Makedóníumanna í eitt það stærsta sem sögur fara af. Veldi hans náði þegar það var stærst frá [[Grikkland]]i í vestri, suður yfir [[Egyptaland]], austur að ánni [[Indus]] þar sem í dag er [[Pakistan]] og norður inn í [[Mið-Asía|mið-Asíu]].
== Fæðing ==
* Hann fæddist í holu í jörðinni og borðaði einungis tómata með kexi
Hann komst til valda tvítugur, þegar faðir hans var myrtur. Þá þegar hóf hann að stækka veldi sitt. Hann hélt því áfram til æviloka, en hann lést úr hitasótt í [[Babýlon]] árið [[323 f.Kr.]], aðeins 32 ára að aldri.<ref name="WDL">{{cite web |url = http://www.wdl.org/en/item/11739/ |title = Kingdoms of the Successors of Alexander: After the Battle of Ipsus, B.C. 301 |website = [[World Digital Library]] |date = 1800-1884 |accessdate = 27. júlí|accessyear = 2013 }}</ref> Í kjölfar andláts hans liðaðist veldið á ný í sundur í nokkrar einingar, oftast undir stjórn einhverra hershöfðingja úr her hans.
Þó að veldi Alexanders hafi staðið stutt hafði það mikil og langvarandi áhrif en það dreifði grískættaðri menningum um öll [[miðausturlönd]] allt austur að Indlandi. Þá er talað um að með veldi hans hafi [[helleníska skeiðið]] í sögu miðausturlanda og sögu vestrænnar menningar hafist sem varði allt til þess þegar [[Rómverjar]] náðu Egyptalandi á sitt vald árið [[31 f.Kr.]]
Alexander stofnaði yfir 70 borgir sem báru nafn hans, til dæmis [[Alexandría (Egyptalandi)|Alexandría]] í [[Egyptaland]]i, [[Kandahar]] í [[Afganistan]] (áður [[Alexandropolis]]) og [[Alexandra Echate]] í [[Tadsjikistan]]. (sjá í bókina Íslands- og mannkynssaga NB1 - frá upphafi til upplýsingar)
Alexander var nemandi [[Aristóteles]]ar.
== Æviágrip ==
=== Uppvaxtarár ===
▲[[Mynd:AlexanderTheGreat Bust.jpg|thumb|250x|Brjóstmynd af ungum Alexander hinum mikla frá helleníska skeiðinu, [[Þjóðminjasafn Bretlands]]]]
[[Mynd:Aristotle tutoring Alexander.jpg|thumb|180px|Aristóteles kennir Alexander, eftir [[Jean Leon Gerome Ferris]]]]
Alexander fæddist sjötta dag forngríska mánaðarins [[Hekatombaion]], sem samvarar líklegast 20. júlí 356 f.Kr., þótt nákvæm dagsetning sé ekki þekkt.<ref>{{cite web | url= http://www.livius.org/aj-al/alexander/alexander_t32.html#7 |title=The birth of Alexander the Great | work = livius.org | quote = Alexander was born the sixth of [[Attic calendar|Hekatombaion]]. | accessdate = 16. desember| accessyear = 2011}}</ref> Hann fæddist í [[Pella]], höfuðborg [[Makedónía hin forna|Makedóníu til forna]].<ref>{{cite book|title= Alexander of Macedon, 356-323 B.C.: a historical biography |series= Hellenistic culture and society |author= Peter Green |edition= reprinted, illustrated, revised |publisher= University of California Press |year= 1970 |isbn= 978-0-520-07165-0 |page= xxxiii |url= http://books.google.es/books?id=g6Wl4AKGQkIC&pg=PA559&dq=alexander+the+great+356+OR+355&hl=es&sa=X&ei=h78uT-uaFYSzhAe436jsCg&ved=0CF8Q6AEwCDgK#v=onepage&q=356&f=false |quote= 356 - Alexander born in Pella. The exact date is not known, but probably either 20 or 26 July. }}</ref> Hann var sonur konungs Makedóníu, [[Filippos II]] og fjórðu konu hans Olympías, dóttur [[Neoptolemos I af Epíros|Neoptolemosar I]] konungs í Epíros.<ref name="N10-M">McCarty (2004), 10</ref><ref name="Renault, 28">Renault (2001), 28</ref><ref name="durant538">Durant (1966), 538</ref>
Á deginum sem Alexander fæddist var Filippos II að undirbúa umsátur borgarinnar [[Potidea]] á skaganum [[Kalkidike]]. Á þessum sama degi fékk Filippos fréttir um að hershöfðinginn hans [[Parmenion]] hafði sigrað sameinaðan her [[Illyría|Illyríu]] og [[Paeonía|Paeoníu]]. Jafnframt sigruðu hestar hans á [[Ólympíuleikarnir fornu|Ólympíuleikunum]]. Einnig hefur verið sagt að á þessum degi hafi [[Artemismusterið]] í [[Efesos]], eitt af [[Sjö undur veraldar|Sjö undrum veraldar]], brunnið til grunna. Þetta leiddi til þess að [[Hegesias af Magnesíu]] sagði að það hafi brunnið vegna þess að [[Artemis]] hafði ekki verið á staðnum, heldur að hann hefði verið við fæðingu Alexanders.<ref name="Renault, 28"/><ref name=P21-B>Bose (2003), 21</ref> Slíkar goðsagnir hafa komið fram þegar Alexander var konungur, mögulega af hans eigin frumkvæði, til að sýna að hann væri ofurmenni og að honum væri ætlað stórvirki alveg frá getnaði.<ref name="Roisman 2010 188"/>
[[Mynd:Alexander & Bucephalus by John Steell.JPG|thumb|left|Stytta sem sýnir Alexander að temja [[Búkefalos]] í [[Edinborg]]]]
Á uppvaxtarárum Alexanders var hann uppalinn af fóstrunni Laníku, systur [[Kleitos svarti|Kleitosar svarta]] sem varð síðar herforingi Alexanders. Síðar var Alexander kennt af hinum stranga [[Leonídas af Epíros|Leonídasi]], ættingja móður hans og af herforingja Filipposar, [[Lýsimakkos]]i.<ref name=M33-34-R>Renault (2001), 33–34</ref>
Þegar Alexander var tíu ára keypti kaupmaður frá [[Þessalía|Þessalíu]] hest fyrir Filippos, sem hann bauðst til að selja fyrir þrettán [[Grísk talenta|talentur]]. Engum tókst að temja hestinn svo Filippos skipaði að fjarlægja hestinn. Alexander hins vegar, sem sá að hesturinn hræddist skugga sinn, bað um að temja hestinn, sem honum tókst að lokum.<ref name="Roisman 2010 188">Roisman, Worthington (2010), 188</ref> [[Plútarkos]] sagði að Filippos, sem var hæstánægður með hugrekki og metnað sonar síns, kyssti hann með tár í auganum og sagði: „Drengur minn, þú verður að finna ríkidæmi sem er nægilega stórt fyrir metnað þinn. Makedónía er of smá fyrir þig“ og keypti hestinn fyrir hann.<ref name=PA6>Plutarch (1919), III, 2 [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0243%3Achapter%3D6%3Asection%3D5 Skoða síðu]</ref> Alexander nefndi hestinn [[Búkefalos]], sem merkir „uxa-höfuð“. Búkefalos bar Alexander að [[Pakistan]]. Þegar dýrið dó (vegna hás aldurs, samkvæmt Plútarkosi, 30 ára gamall), nefndi Alexander borg eftir honum [[Alexandría Búkefalús|Búkefala]].<ref name=durant538>Durant (1966), 538</ref><ref name=R64-F>Fox (1980), p. 64</ref><ref>Renault (2001), 39</ref> Heimildum fer ekki saman um hvar hann sé grafinn. Í ævisögu Alexanders eftir Plútarkos og ''[[Anabasis Alexandri]]'' eftir Arríanos er sagt að Búkefalos hafi dáið eftir orrustuna við Hydaspes 326 f.Kr., þar sem nú er Pakistan og sé grafinn í [[Jalalpur Sharif]] rétt utan við borgina Jhelum í Pakistan. Aðrar heimildir gefa upp að Búkefalos sé grafinn í Phalia, borg í Mandi Bauhaddin héraðinu í Pakistan sem er nefnd eftir honum.
=== Unglingsár og menntun ===
Þegar Alexander var þrettán ára byrjaði Filippos að leita að lærimeistara. Hann íhugaði fræðimennina [[Ísókrates]] og [[Spevsippos]] en sá síðari bauðst til að taka stöðunni. Á endanum valdi Filippos [[Aristóteles]] og veitti þeim aðgang að Dísahofinu í [[Mieza]]. Í skiptum fyrir að kenna Alexander samþykkti Filippos að endurbyggja heimabæ Aristótelesar, Stageira, sem Filippos hafði látið jafna við jörðu, og að fá fyrrum íbúa þess aftur til borgarinnar með því að frelsa íbúa sem voru þrælar eða að veita þeim náð sem voru í útlegð.<ref name=R65-F>Fox (1980), 65</ref><ref>Renault (2001), 44</ref><ref>McCarty (2004), 15</ref>
Mieza var eins og heimavistaskóli fyrir Alexander og börn merkra Makedóníumanna, eins og [[Ptolemajos I Sóter|Ptolemajos]], [[Hefæstíon]] og [[Kassandros]]. Margir þessara nemenda urðu síðar vinir hans og hershöfðingjar framtíðarinnar. Aristóteles kenndi Alexander og vinum hans lyfjafræði, heimspeki, siðfræði, trúarbragðafræði, rökfræði og list. Undir leiðsögn Aristótelesar varð Alexander áhugasamur um verk [[Hómer]]s og þá sérstaklega [[Ilíonskviða|Ilíonskviðu]]. Aristóteles gaf honum eintak sem Alexander tók með sér í herleiðangra.<ref name=R65-66-F>Fox (1980), 65–66</ref><ref>Renault (2001), 45–47</ref><ref>McCarty (2004), 16</ref>
== Tengt efni ==
* [[Alexanders saga]]
* [[Gordíonshnúturinn]]
== Tilvísanir ==
|
