„Garðaríki“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Addbot (spjall | framlög)
m Bot: Flyt 14 tungumálatengla, sem eru núna sóttir frá Wikidata á d:q1415162
RogueRickC137 (spjall | framlög)
fjarlægja rangar upplýsingar, bætt við heimildum
Merki: Breyting tekin til baka
Lína 1:
[[Mynd:Early Rus.png|thumb|right|250px| Kort sem sýnir yfirráðasvæði norrænna manna (Garðaríki) um miðja 9. öld (rautt) og útbreiðslu [[slavnesk tungumál|slavneskra þjóða]] (grátt). Tyrknesk áhrif ([[Kasar]]) auðkennd með blárri línu.]]
 
'''Garðaríki''' eða '''Garðaveldi''' (stundum var notuð styttingin ''Garðar'' um Garðaríki) er gamalt [[norræna|norrænt]] nafn á þeim hluta[[Kyivan Rus']] (fornríki [[RússlandÚkraína|Úkraínu]]s), sem á [[víkingaöld]] var að hluta numinn af [[Norðurlönd|norrænum mönnum]], einkum [[Svíþjóð|Svíum]] og stjórnað af þeim um tíma. Þeir lögðu einkum undir sig svæði í grennd við stærstu árnar og fljótin, allt suður að [[Kænugarður|Kænugarði]] (nefnd Kænugard í [[Flateyjarbók|Flateyjarbok]]<ref>[[Carl Rikard Unger]], [[Guðbrandur Vigfússon]]. [https://archive.org/details/flateyjarbokens02ungegoog/page/n136/mode/2up Flateyjarbok], Vol. 2. Oslo: P.T. Malling. 1862. 701 p.: pp. 120-121</ref>), og nýttu árnar sem siglingaleiðir suður til [[Svartahaf]]s og jafnvel [[Kaspíahaf]]s.
(Stundum var notuð styttingin ''Garðar'' um Garðaríki). Einnig var oft notað nafnið '''Austurvegur''' – ''að fara í Austurveg'' – (stundum ''Austurlönd'' eða ''Austurríki''). Loks var Garðaríki stundum kallað '''Svíþjóð hin mikla''' eða '''Svíþjóð hin kalda''' (t.d. í [[Heimskringla|Heimskringlu]]), sem vísar til þess að þetta var aðal útrásarsvæði Svía á víkingaöld. Þeir lögðu einnig undir sig landsvæði víða meðfram ströndum [[Eystrasalt]]s, sem sum hver eru sænskumælandi enn í dag, t.d. í [[Finnland]]i.
 
(Stundum var notuð styttingin ''Garðar'' um Garðaríki). Einnig var oft notað nafnið '''Austurvegur''' – ''að fara í Austurveg'' – (stundum ''Austurlönd'' eða ''Austurríki''). Loks var Garðaríki stundum kallað '''Svíþjóð hin mikla''' eða '''Svíþjóð hin kalda''' (t.d. í [[Heimskringla|Heimskringlu]]), sem vísar til þess að þetta var aðal útrásarsvæði Svía á víkingaöld. Þeir lögðu einnig undir sig landsvæði víða meðfram ströndum [[Eystrasalt]]s, sem sum hver eru sænskumælandi enn í dag, t.d. í [[Finnland]]i.
Nafnið ''Garðaríki'' er venjulega talið merkja „ríki hinna víggirtu borga“, og er sennilega dregið af röð sænsk-slavneskra borga meðfram rússnesku stóránum. Aldeigjuborg var þeirra nyrst. ''Garður'' er af sömu rót og slavneska orðið ''grad'' eða ''gorod'' = „borg“ eða „virki“. Garður þýðir m.a. veggur, varnarveggur, virki, en fór síðar að vísa einnig til þess sem var innan virkisveggjanna, þ.e. borgarinnar.
 
Nafnið ''Garðaríki'' er venjulega talið merkja „ríki hinna víggirtu borga“, og er sennilega dregið af röð sænsk-slavneskra borga meðfram rússneskuúkraínska stóránum. Aldeigjuborg var þeirra nyrst. ''Garður'' er af sömu rót og slavneska orðið ''grad'' eða ''gorod'' = „borg“ eða „virki“. Garður þýðir m.a. veggur, varnarveggur, virki, en fór síðar að vísa einnig til þess sem var innan virkisveggjanna, þ.e. borgarinnar.
Þegar Svíar fóru að sækja inn á svæðið voru þeir af innfæddum kallaðir ''Rus''. Talið er að nafnið sé dregið af [[finnska]] nafninu á Svíþjóð (''Ruotsi'') eða því [[eistneska]] (''Rootsi''). Þróun stjórnmála leiddi síðar til þess að farið var að nota þetta nafn um Garðaríki: [[Rússland]]. Annars hafa komið fram fleiri kenningar um uppruna nafnsins [[Rússar]].
 
Þegar Svíar fóru að sækja inn á svæðið voru þeir af innfæddum kallaðir ''Rus''. Talið er að nafnið sé dregið af [[finnska]] nafninu á Svíþjóð (''Ruotsi'') eða því [[eistneska]] (''Rootsi''). Þróun stjórnmála leiddi síðar til þess að farið var að nota þetta nafn um Garðaríki: [[Rússland]]. Annars hafa komið fram fleiri kenningar um uppruna nafnsins [[Rússar]].
Í fornsögunum og öðrum norrænum heimildum er ''[[Hólmgarður]]'' ([[Novgorod]]) talinn höfuðborg Garðaríkis. Aðrar borgir sem eru nefndar í fornsögunum eru [[Aldeigjuborg]] ([[Staraya Ladoga]] eða Gamla Ladoga), [[Kænugarður]] ([[Kiev]]), Palteskja ([[Polotsk]]), Smaleskja ([[Smolensk]]), Súrsdalar ([[Suzdal]]), Móramar ([[Murom]]), og Ráðstofa ([[Rostov]]).
 
Í fornsögunumfornum og öðrum norrænum heimildumsögum er ''einkum [[HólmgarðurFlateyjarbók|Flateyjarbok]]'' (og öðrum norrænum heimildum) [[NovgorodKænugarður]]) talinnkölluð höfuðborgstærsta Garðaríkisog mikilvægasta borgin. Aðrar borgir sem eru nefndar í fornsögunum eru [[Aldeigjuborg]] ([[Staraya Ladoga]] eða Gamla Ladoga), ''[[KænugarðurHólmgarður]]'' ([[Kiev]]Novgorod), Palteskja ([[Polotsk]]), Smaleskja ([[Smolensk]]), Súrsdalar ([[Suzdal]]), Móramar ([[Murom]]), og Ráðstofa ([[Rostov]]).
Lýsingarorðið ''gerskur'' var stundum notað um hluti eða menn sem komu frá ''Garðaríki''. [[Halldór Laxness]] kallar eina bók sína ''Gerska ævintýrið'' (1938), hún fjallar um Rússland þess tíma, séð með augum hans. (Dæmi eru um að ''gerskur'' eða ''girskur'' sé notað um þá sem koma frá [[Istanbúl|Miklagarði]]).
 
== Þjóðsögulegir konungar í Garðaríki ==