Útgáfa síðunnar 14. ágúst 2020 kl. 12:09 breyta Hornstrandir1 (spjall \| framlög) 417 breytingar mEkkert breytingarágrip ← Eldri breyting		Útgáfa síðunnar 14. ágúst 2020 kl. 14:39 breyta taka aftur þessa breytingu Hornstrandir1 (spjall \| framlög) 417 breytingar fleiri upplýsingar Nýrri breyting →
Lína 1: [[Mynd:Thurston Lava Tube.jpg\|thumbnail\|Thurston Lava Tube, [[Hawaii]]]] '''Hraunhellar''' eru sérstaklega ''hraunrásir'' neðan yfirborðs jarðar sem aðallega finnast í [[helluhraun]]um þar sem efsta lag þunnfljótandi [[basalt]]kviku hefur storknað en bráðið [[hraun]]ið haldið áfram að streyma í afmörkuðum farvegum undir yfirborðinu. Þegar [[eldgos]]ið rénar sjatnar í þessum farvegum og eftir standa langir hellar. Dæmi um slíka hella eru [[Surtshellir]], [[Stefánshellir]], [[Víðgelmir]] og [[Raufarhólshellir]]. Til þess að teljast vera hellir er gjarnan við það miðað að holrýmið nái a.m.k. 10 [[metri\|metrum]] að lengd en annars talað um [[skúti\|skúta]] eða [[hraunskúti\|hraunskúta]]. '''Hraunhellar''' eru fyrst og fremst alls konar hellar í hrauni þó adallega er talað um 'hraunrásir'' neðan yfirborðs jarðar. ~~Önnur [[holrými]] í hrauni sem oft eru einnig talin til hraunhella eru til dæmis [[gasbólur]] og [[gíghellir\|gígarhellar]] líkt og [[Þríhnúkagígur]] í [[Bláfjöll]]um.~~ ==Skilgreiningar== Hraunhellir er skilgreind sem „almyrkt holrúm í hrauni“<ref name="B">Björn Hróarsson: Hellahandbókin. Leiðsögn um 77 íslenskra hraunhellir. Reykjavík 2008, bls. 19 </ref>. Hraunhellar geta verið hellar af náttúrulegum úppruna eins og hraunrásir, hellir í hraundrýlum, hraunbólur, sprunguhellar, gervigíahellar og [[gíghellir\|gígarhellar]] líkt og [[Þríhnúkagígur]] í [[Bláfjöll]]um. Enn þeir geta líka verið sjávarhellar eða manngerðar hellar.<ref name="B"/> Til þess að teljast vera hellir er gjarnan við það miðað að holrýmið nái a.m.k. 10 [[metri\|metrum]] að lengd en annars talað um [[skúti\|skúta]] eða [[hraunskúti\|hraunskúta]]. ==Hraunrásir== En í flestum tilfellum er talað um [[hraunrásir]] í þessum samhengjum.<ref>Sigurður Steinþórsson. „Hvernig myndast hraunhellar? “ Vísindavefurinn, 29. september 2003. Sótt 14. ágúst 2020. http://visindavefur.is/svar.php?id=3763. </ref> Aðallega finnast hraunrásir í [[helluhraun]]um þar sem efsta lag þunnfljótandi [[basalt]]kviku hefur storknað en bráðið [[hraun]]ið haldið áfram að streyma í afmörkuðum farvegum undir yfirborðinu. „Rásirnar eru ýmist í gígveggjum eða í efri hluta hins nýrunnað hrauns sem þegar hefur storknað að hluta. Einnig geta slíkar rásir eða hraungöng myndast mun framar í helluhraunum.“<ref name="AT">Ari Trausti Guðmundsson, Ragnar Th. Sigurðsson: Íslenskur jarðfræðilykill. Reykjavík 2004, bls. 108-109</ref>Þegar [[eldgos]]ið rénar sjatnar í þessum farvegum og eftir standa langir hellar. Stundum þó eru þeir ennþá hálffilltir af hrauni.<ref name="B"/> ==Myndanir í hraunhellum== Margs konar myndir finnst í hraunhellum, þar á meðan dropasteina, dropsteina, kleprasteina, hraunfossar og -strá, stundum líka mannvistarleifar.<ref name="B"/> Efnið má flókast í 3 hopa: 1) myndun í samhengi við rennsli hraunarinnar í hellinum, t.d. storkuborð; 2) myndun í samhengi við afgangsbráð sem lekur inn í hellin, t.d. dropsteinar (lava stalagmites, lava stalactites); 3) myndanir sem eru ekki úr hrauni eins og ísmyndanir, sandkastalar, dropasteinar (úr kálki) osfv.<ref>Björn Hróarsson: Hellahandbókin. Leiðsögn um 77 íslenskra hraunhellir. Reykjavík 2008, bls. 23-31 </ref> ===Dropsteinar og hraunstrá=== Mest áberandi eru dropsteinarnir úr hraunbráð<ref name="AT"/>. Þeir myndast þegar hraun er hálf-storknuð og „svokölluð afgangsbráð er á hreyfingu í æðum inni í hrauninu og þrýstist út í holrúm í hrauninu og þar með inn um veggi og loft hellanna. Afgangsbráð sem lekur niður úr hellisloftinu myndar hraunstrá en á golfinu hlaða droparnir upp dropsteina.“<ref>Björn Hróarsson: Hellahandbókin. Leiðsögn um 77 íslenskra hraunhellir. Reykjavík 2008, bls. 29</ref> ==Dæmi== Dæmi um slíka hella á Íslandi eru [[Surtshellir]], [[Stefánshellir]], [[Víðgelmir]], [[Raufarhólshellir]] og mikið fleiri (sjá lesefni). Hraunhellir eru líka til í öðrum löndum og heimsálfum eins og á Hawaii, í Suður-Koréu, Ítaliu og Spáni. ==Lesefni== Lína 10 ⟶ 36: http://www.visindavefur.is/svar.php?id=3763 Vísindavefurinn: ''Hvernig myndast hraunhellar?'' Svar: Sigurður Steinþórsson, prófessor emeritus HÍ [http://vulcanospeleology.org/sym06/ISV6x19.pdf Björn Hróarsson, etal.: Lava caves in the Hallmundarhraun lava flow, West Iceland. Proceedings of the 6th International Symposium on Volcanospeleology. (1991) (á ensku)] ==Tilvísanir== {{reflist}} [[Flokkur:Jarðfræði]] [[Flokkur:Hellar ~~á Íslandi~~]] [[Flokkur:Hraun]] [[Flokkur:Flæðigos]]

„Hraunhellir“: Munur á milli breytinga