„Þorsteinn Erlingsson“: Munur á milli breytinga

'''Þorsteinn Erlingsson''' ([[27. september]] [[1858]] – [[28. september]] [[1914]]) fæddist í [[Stóra-Mörk|Stóru-Mörk]] undir [[Eyjafjöll]]um og ólst upp í [[Hlíðarendakot]]i í [[Fljótshlíð]]. Þorsteinn orti mikið og er ádeila á kirkju og ríkjandi hefðir í þjóðfélaginu ríkur þáttur í skáldskap hans. Að öðrum þræði var hann mikill unnandi þjóðlegra hefða og náttúru landsins og speglast hvort tveggja í ljóðum hans. Kveðskapur hans er léttur og lipur og má segja að í honum togist á [[raunsæi]] og [[rómantík]]. Ljóðasafn hans nefnist ''[[Þyrnar]]''. Þorsteinn var mikill dýravinur og skrifaði dýrasögur. Einnig safnaði hann þjóðsögum. Þá fékkst hann og nokkuð við [[þýðing]]ar.

Foreldrar hansÞorsteins hétu Þuríður Jónsdóttir og Erlingur Pálsson. Miklir erfiðleikar voru við fæðingu hans og var það Skúla lækni Thorarensen að þakka að Þorsteinn lifði hana af. ÞorsteinnEins áttimánaðar tvíburasystur, Helgu, semgamall var skírðhann í höfuðið á ömmu þeirra og Þorsteinn sömuleiðis látinn heitatekinn í höfuðiðfóstur áaf fósturafaHelgu sínum. Amma ÞorsteinsErlingsdóttur, Helgaömmu Erlingsdóttir, bjó þá ásamt seinni manninum sínum, Þorsteini Einarssyni,sinni í Hlíðarendakoti í Fljótshlíð, sem eins og margirmanni vita,hennar eruÞorsteini sögustaðir Njálu. Þorsteinn fékk þó ekki að vera lengi heima því foreldrar hans bjuggu í mikilli fátæktEinarssyni og aðeinsvar eins mánaðarÞorsteinn gamalllátinn var hann tekinnheita í fósturhöfuðið afá Helgu,fósturföður ömmu hans, og Þorsteini fósturafa hanssínum. HannÞorsteinn átti heima í Hlíðarendakoti þangað til hann var 18 ára gamall. Hannog naut mikillarþar góðrar umhyggju. í HlíðarendakotiHann affór öllum þeim sem bjuggu með honum og minntist hann þessa tíma vel. Þorsteinn fórungur að yrkja. ungur, hannSkapstór var skapstórhann en líka viðkvæmur og komkemur blanda af þessu tvennu víða fram í ljóðum hans.

Meðal náfrænda Þorsteins var móðurbróðir Helgu í Hlíðarendakoti, Páll Jónsson. Páll var prestur og var mjög vinsæll maður á sinni tíð. Hann var einnig skáld. Fólki þótti hann gáfaður og ágætlega hagorður, en hann hafði ekki metnað né tíma til þess að sinna skáldskapinuskáldskapnum. Þorsteinn hafði miklar mætur á Páli og minntist hans oft.

Fyrstur manna til að taka eftir því hvað Þorsteinn væri efnilegur var enginn annar en Jón Jónsson söðlasmiður, sem var söðlasmiður,til hannheimilis í Hlíðarendakoti og hvatti þvíhann Þorstein til þess að yrkja. Sumarið 1876 fóruvoru fleiritvö aðþjóðskáld taka eftir því semgestkomandi í Þorsteini bjóHlíðarendakoti, og voru það þeir Matthías Jochumsson og Steingrímur Thorsteinsson,. tvöÞeim þjóðskáldþótti Þorsteinn gott Íslandsmannsefni. Talið er að Jón söðli hafi talað við þá Matthías og Steingrím, enda litlar líkur á því að ungur piltur eins og Þorsteinn færi að senda slíkum stórmönnumstórmennum ljóðin sín. Eftir þetta dvaldi hannÞorsteinn mestoft hjá þeim Matthíasi og Steingrími. Steingrímur kenndi honum latínu og Matthías útvegaði honum fjárstyrk. ÞettaStuðningur varþeirra stórtreyndist tækifæri sem Þorsteinn fékk, því vissulega hefði hann endað sem smábóndi, með afar þröngt sjónarhorn og því hefði hann aldrei átt kost á jafnfjölbreyttri reynslu né jafn góðriÞorsteini menntunómetanlegur.

Þorsteinn fluttist til Reykjavíkur árið 1876, og hóf þar skólagöngu sína. Varð þóhann fyrst að vera í undirbúningsnámi í eitt ár. Matthías og Steingrímur fengu þriðja þjóðskáldið, Benedikt Gröndal, til liðs með sér til að undirbúa hannÞorstein undir skólann. og skapaðistSkapaðist mikil vinátta á milli Benedikts og Þorsteins sem hélst órofin til æviloka. Þeir Steingrímur og Þorsteinn voru einnig miklir vinir., en Þorsteinn hafði þóhélt ekki jafn góðgóðum tengsltengslum við Matthías. ÞaðÁstæðan skýristvar meðal annars á þvísú að íslenskir stúdentar á Hafnarárum Þorsteins fundu sér til deiluefnis Matthías og Steingrím. MættiMá þá segja með vissu að Þorsteinn hafðihafi verið með Steingrími í liði og var því greinilegur skoðanamunur með þeim Matthíasi og Þorsteini. Það verður þó að segjast að Þorsteinn kunni að meta skáldskap Matthíasar og þótti honum ljóðin hans skína af mikilli fegurð. ÞettaÁrið ár1876 birti hann einnigbirtist í fyrsta sinn kvæði á prenti, semkvæði komeftir Þorstein. Kom það út í Þjóðólfi og var það erfiljóð um sveitunga hans.

Þorsteinn var í lærða skólanum í Reykjavík í sex ár, frá 1877 til 1883. Á þessum tíma virtistvirðist hann hafa ekki kynnst nýjunýrri bókmenntastefnu sem tók að myndast á Norðurlöndum (raunsæisstefnunni), enda var Steingrímur mikill rómantíker og benti honum frekar á rit eldri skálda, innlendra og útlendra. Á þessum tímaÞorsteinn hafði hannþá birt nokkur ljóð í anda Steingríms Thorsteinssonar, um fegurð náttúrunnar og sælu æskunnar. Í sumum ljóðum sásthans sjást einnig heimshryggðaráhrif frá Kristjáni Fjallaskáldi sem áttu það til með að byrja með mikilli jákvæðni en enduðu svo á frekar þunglyndislegan hátt, til dæmis ljóðið Æskan sem einnig einkennist af tvísæi.

Orðinn stúdent, ákvað Þorsteinn að sigla til Kaupmannahafnar og læra lögfræði þar. Hann áttaði sig samt fljótt á því að lögfræðinámlögfræðin væri ekkihonum hanslítt áhugamál svo hann sýndi því námi lítinn áhuga.að skapi Hann hætti því að læra lögfræðilögfræðináminu og ákvað að læra málfræði og tungumál. sem hann sýndi mun meiri áhuga ogInnritaðist innritaðisthan loks í norrænu, en lauk aldrei prófi vegna veikinda og fátæktar. Á meðan hann dvaldi í Kaupmannahöfn kynntist hann mörgum íslenskum stúdentum, þeirra á meðal Hannesi Hafstein. Í Kaupmannahöfn fór Þorsteinn að þroskast sem skáld og hafði afturhaldssöm stjórn sem hélt þegnum borgarinnar í eymd, mikil áhrif á hann. Þetta ástand breytti honum í jafnaðarmann löngu áður en sú kenning barst til Íslands. Hann skrifaði bréf þar sem kom meðal annars fram hvað honum fyndist um rómantískan skáldskap. Þar kom einnig fram að honum væri farið að leiðast að yrkja um fegurð náttúrunnar og indæli. Ljóðin hans á Kaupmannahafnarárunum bera þó best vitni á þvíþess hvað sálarlífiðsálarlíf hans breyttist mikið. Hann gerðist meðal annars auðvaldshatari, lýðvaldsdýrkari, smælingjaástvinur, kirkjuhatari og guðstrúarleysingi. Það ber þó að hafa í huga að það sem gerði hann að trúarleysingja var hin gamla, algenga guðshugmynd kirkjunnar. Guð er þar skilgreindur á þann hátt að hann eigi að vera óendanlega voldugur konungur, í öðrum orðum, almáttugur. Samkvæmt þessu ætti hinn almáttugi guð ekki að leyfa öllum þessum svívirðingum og kúgunum viðgangast ef hann ætti að vera talinn góður. Þorsteini fannst guð því ekki vera til, og ef hann væri til þá vildi Þorsteinn ekki ganga þeim konungi á hönd sem leyfði allt þetta gerast. Þorsteinn var þó ekki trúlaus maður, það sem hann trúði á megi teljast jafn mikilvægt og að trúa á guð. Hann trúði á fegurðina, réttlætið, kærleikann og sannleikann. Þetta sýnir að þótt Þorsteinn hafi breytt um viðhorf á veröldinni þá, hætti hann aldrei að taka eftir fegurðinnifegurð hennar.

Í Kaupmannahöfn vann Þorsteinn fyrir sér með stundakennslu en lifði samt í fátækt. Um 1890 kvæntist hann danskri ekkju sem sennilega hefur bjargað honum frá hungursdauðahungurdauða, og upp úr því fór hann að birta ný ljóð á prenti. Hann sneri aftur til Íslands árið 1895 á vegum Valtýs Guðmundssonar til þess að kanna fornar húsarústir. Á Íslandi kynntist hann sautján ára stúlku, Guðrúnu Jónsdóttur, og heillaðist gersamlega af henni. Hann varð þó að fara aftur til Kaupmannahafnar ogen sneri loks heim fyrir fullt haustið 1896. KonanEiginkona hans kom til hans sumarið eftir en vardvaldist þó baraaðeins í nokkra mánuði,. Þá þá fór hún aftur til Danmerkur og áttu þau Þorsteinn aðeins bréfaskipti eftir það. Margt bendir til þess að Þorsteinn elskaðihafi ekki elskað hana ekki,; hún fékk engin ástarljóð frekar en landiðfrá hennarhonum. Á Íslandi sneri hannÞorsteinn sér að blaðamennsku og varvarð ritsjóri Bjarka á Seyðisfirði og síðan Arnfirðings á Bíldudal. Hann fluttist til Reykjavíkur árið 1902 og bjó þar síðan til æviloka. Á þeim árum hitti hann Guðrúnu Jónsdóttur aftur og varð hún þá seinni kona hans. Þau eignuðust saman tvö börn. Þrátt fyrir það að þau lifðu í fátækt, þar sem tekjur af ristörfumritstörfum og stundakennslu Þorsteins voru litlar, voru þau hamingjusöm enda elskuðu þau hvort annað. Þorsteinn lést svo úr lungnabólgu 28. september árið 1914, sem var daginn eftir 56. afmæliðafmæli hansÞorsteins.

Þótt Þorsteinn Erlingsson mætti teljast sem blanda af bæði rómantísku – og raunsæisskáldi, vilja flestir flokka hann sem raunsæisskáld. Meginástæða fyrir þvíMeginástæðan er sú að raunsæisljóðin sem hann orti þegar hann dvaldi í Kaupmannarhöfn ertu talin vera merkilegustu ljóðljóðin eftir hannhans. ÞauÞetta voru byltingarljóð sem höfðu mun meiri áhrif en rómantísku ljóðin hans. Vert er að minnast á kvæði sem olli frægasta hneyksli íslenskra bókmennta í útlöndum (Raskhneykslinu) árið 1887. Þorsteinn hafði þó óveruleg áhrif á skáldakynslóðina sem fram kom fram um aldamótin, miðaðþrátt viðfyrir vinsældir hans meðal almennings. Skýring á þvíSkýringin er eflaus sú hve lítil endurnýjun fólst í formi ljóða hans. Honum tókst þó að forðast þær klunnalegu umorðanir sem einkenndu mikið af kveðskap 19. aldar. Þorsteinn gaf útFyrsta ljóðabók Þorsteins, Þyrnar, kom út árið 1897. semÖnnur hétútgáfa ''Þyrnar''var ogprentuð einkenndustárið mörg1905. Eftir daga Þorsteins komu út tvær ljóðútgáfur í henniumsjón afGuðrúnar hvössumkonu ádeilumhans og Sigurðar Nordal, sú síðasta og yfirgripsmesta árið 1943.