„Belís“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
TKSnaevarr (spjall | framlög) Ekkert breytingarágrip |
mEkkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
{{Land
| nafn_á_frummáli = Belize
| nafn_í_eignarfalli = Belís
| fáni = Flag of Belize.svg
| skjaldarmerki =Coat_of_arms_of_Belize.svg
| staðsetningarkort = BLZ_orthographic.svg
| kjörorð = Sub Umbra Floreo<br />([[latína]]: Ég blómstra í skugganum)
| þjóðsöngur = [[Land of the Free]]
| höfuðborg = [[Belmópan]]
| tungumál = [[enska]]
| stjórnarfar = [[Þingbundin konungsstjórn]]
| titill_leiðtoga1 = [[Bretadrottning|Drottning]]
| titill_leiðtoga2 = [[Landstjóri Belís|Landstjóri]]
| titill_leiðtoga3 = [[Forsætisráðherra Belís|Forsætisráðherra]]
| nafn_leiðtoga1 = [[Elísabet 2.]]
| nafn_leiðtoga2 = [[Colville Young]]
| nafn_leiðtoga3 = [[Dean Barrow]]
| atburður1 = Heimastjórn
| dagsetning1 = 1964
| atburður2 = Sjálfstæði
| dagsetning2 = [[21. desember]] [[1981]]
| stærðarsæti = 147
| flatarmál = 22.966
| hlutfall_vatns = 0,8
| mannfjöldasæti = 169
| mannfjöldaár = 2019
| fólksfjöldi = 408.487
| íbúar_á_ferkílómetra = 17,2
| VLF_ár = 2019
| VLF_sæti = 166
| VLF = 3,484
| VLF_á_mann = 8.576
| VLF_á_mann_sæti = 118
| gjaldmiðill = [[belísdalur]] (BZD)
| VÞL = {{hækkun}} 0.720
| VÞL_sæti = 103
| tld = bz
| tímabelti = [[UTC]]-6
| símakóði = 501
}}
'''Belís''' er
Menning [[Majar|Maja]] náði til Belís milli 1500 f.Kr. og 300 e.Kr. og blómstraði til um 1200. Fyrstu Evrópumennirnir komu árið 1502 þegar [[Kristófer Kólumbus]] sigldi inn í [[Hondúrasflói|Hondúrasflóa]]. Landkönnun og landnám Evrópumanna hófust árið 1638. Á þeim tíma gerðu bæði [[Spánn]] og [[Bretland]] tilkall til landsins þar til Bretar sigruðu Spánverja í [[orrustan um St. George's Caye|orrustunni um St. George's Caye]] undan ströndum landsins 1798. Nýlendan [[Breska Hondúras]] var stofnuð 1840 og varð krúnunýlenda árið 1862. Landið fékk sjálfstæði [[1981]].
Nafn landsins, og fyrri [[höfuðborg]]arinnar [[Belísborg]]ar, er dregið af [[Belísá]]. Í Belís þrífst fjölbreytt menning og mörg tungumál. Enska er opinbert tungumál landsins en [[belískreólska]] er þjóðtunga þriðjungs íbúa. [[Spænska]] er annað mest talaða mál landsins. Innan Mið-Ameríku hefur Belís mikla sérstöðu og er skyldara ríkjum Karíbahafsins sem einnig eru fyrrum nýlendur Breta. [[Höfuðborg]] Belís er [[Belmópan]] en Belís er þéttbýlasta borgin og helsta hafnarborg landsins.
Vegna mikils tegundafjölda á landi og í sjó og fjölbreyttra vistkerfa leikur Belís lykilhlutverk í [[Mið-Ameríkurflökkureinin]]ni. Landið telst bæði til Mið-Ameríku og Karíbahafsins með sterk tengsl við bæði menningarsvæðin. Það er eina landið sem á fulla aðild að [[CARICOM]], [[Samtök ríkja í Rómönsku Ameríku og Karíbahafi|Samtökum ríkja í Rómönsku Ameríku og Karíbahafi]] og [[Samstarfskerfi Mið-Ameríku]]. Belís er [[Breska samveldið|samveldisland]] og [[Elíabet 2.]] er drottning og þjóðhöfðingi landsins.
==Heiti==
Elsta ritaða heimildin sem getur um orðið „Belís“ er dagbók dóminíkanamunksins José Delgado frá 1677.<ref name="Twigg">{{cite book|last= Twigg|first= Alan|title= Understanding Belize: A Historical Guide|year= 2006|publisher= Harbour Publishing|location= Madeira Park, BC|isbn= 978-1550173253|pages= 9–10, 38–45}}</ref> Delgado skráði nöfn ánna sem hann fór yfir á ferð sinni norður eftir strönd Karíbahafsins sem Rio Soyte, Rio Xibum og Rio Balis. Nöfn ánna, sem samsvara [[Sittee-á]], [[Sibun-á]] og [[Belísá]], fékk hann frá túlki sínum.<ref name="Twigg"/> Stungið hefur verið upp á því að „Balis“ sé Majaorðið ''belix'' (eða ''beliz'') sem merkir drullugt vatn.<ref name="Twigg"/> Nýlega hefur verið stungið upp á því að það gæti komið frá setningunni ''bel Itza'' eða „vegurinn til [[Itza]]“.<ref name=Restall>{{cite journal |last1=Restall |first1=Matthew |title=Creating "Belize": The Mapping and Naming History of a Liminal Locale |journal=Terrae Incognitae |date=21. febrúar 2019 |volume=51 |issue=1 |pages=5–35 |doi=10.1080/00822884.2019.1573962 |url=https://www.academia.edu/38420710}}</ref>
Á 3. áratug 19. aldar komst sú alþýðuskýring á nafninu í umferð meðal yfirstétta Belís að heitið væri spænsk útgáfa nafns breska sjóræningjans Peter Wallace, sem hafi stofnað nýlendu við ósa Belísár 1638.<ref name="brit1893">{{cite encyclopedia |year= 1892 |title= British Honduras |encyclopedia= [[Encyclopædia Britannica]] |volume= 12 |location= New York |publisher= The Britannica Publishing Company |url= https://books.google.com/?id=uGRJAAAAYAAJ&pg=PA133 |accessdate= 25. október 2010}}</ref> Engar heimildir eru til um stofnun sjóræningjanýlendu á því svæði og jafnvel Wallace sjálfur er talinn vera skáldsagnapersóna.<ref name="Twigg"/><ref name=Restall/> Sagnfræðingar og rithöfundar hafa komið með ýmsar aðrar skýringar á uppruna heitisins í gegnum tíðina, meðal annars að það sé úr afrískum málum eða frönsku.<ref name="Twigg"/>
==Stjórnmál==
===Stjórnsýslueiningar===
[[File:Belize, administrative divisions - en - monochrome.svg|right|thumb|Districts of Belize]]
Belís er skipt í sex [[umdæmi Belís|umdæmi]]:
{|class="wikitable sortable"
|-bgcolor="#efefef"
! Umdæmi
! Höfuðstaður
! Landsvæði<ref name=censusarea>{{cite web|title=Belize Population and Housing Census 2010: Country Report|url=http://www.sib.org.bz/Portals/0/docs/publications/census/2010_Census_Report.pdf|page=70|publisher=Statistical Institute of Belize|date=2013|accessdate=14. maí 2016|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20160127084833/http://www.sib.org.bz/Portals/0/docs/publications/census/2010_Census_Report.pdf|archivedate=27. janúar 2016}}</ref>
! Íbúar<br/>(2015)<ref name=est2015>{{cite web|title=Mid-Year Population Estimates by Area and Sex 2008 - 2015 |url=http://www.sib.org.bz/Portals/0/Docs/Statistics/Population/Population-Estimates/Population%20Estimates%20by%20Major%20Administrative%20Areas%20and%20Sex,%202008%20to%202015.xlsx |publisher=Statistical Institute of Belize |accessdate=14. maí 2016 }}{{dead link|date=desember 2016 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
! Íbúar<br/>(2010)<ref name=censusarea/>
! Breyting
! Þéttleiki<br/>(2015)
|-
| [[Belísumdæmi|Belize]]
| [[Belísborg]]
| 4.310 km²
| 110.644
| 95.292
| +16,1%
| 25.7/km²
|-
| [[Cayo-umdæmi|Cayo]]
| [[San Ignacio (Belís)|San Ignacio]]
| 5.200 km²
| 87.876
| 75.046
| +17,1%
| 16.9/km²
|-
| [[Corozal-umdæmi|Corozal]]
| [[Corozal Town]]
| 1.860 km²
| 45.530
| 41.061
| +10,9%
| 24.5/km²
|-
| [[Orange Walk-umdæmi|Orange Walk]]
| [[Orange Walk Town]]
| 4.600 km²
| 49.466
| 45.946
| +7,7%
| 10,7/km²
|-
| [[Stann Creek-umdæmi|Stann Creek]]
| [[Dangriga]]
| 2.550 km²
| 39.865
| 34.324
| +16,1%
| 15,6/km²
|-
| [[Toledo-umdæmi|Toledo]]
| [[Punta Gorda (Belís)|Punta Gorda]]
| 4.410 km²
| 34.928
| 30.785
| +13,5%
| 7,9/km²
|-
|}
Umdæmin skiptast aftur í [[kjördæmi Belís|31 kjördæmi]]. Staðbundin stjórnvöld í Belís eru á fjórum stjórnsýslustigum: borgarráð, bæjarráð, þorpsráð og byggðaráð. Tvö borgarráð ([[Belísborg]] og [[Belmópan]]) og sjö bæjarráð ná yfir þéttbýlisstaði landsins, meðan þorps- og byggðaráð eru yfir dreifbýli<ref name="belgov">{{cite web |url=http://www.belize.gov.bz/ct.asp?xItem=705&ctNode=568&mp=27 |archive-url=https://archive.today/20110720103724/http://www.belize.gov.bz/ct.asp?xItem=705&ctNode=568&mp=27 |archive-date=20. júlí 2011 |title=Local Government |url-status=dead |accessdate=1. júní 2016}}. Government of Belize. belize.gov.bz</ref>
==Tilvísanir==
<references />
{{Stubbur|landafræði}}
| |||