„18. öldin“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
mEkkert breytingarágrip |
|||
Lína 1:
{{Aldatafla|18}}
'''18. öldin''' er [[öld]] sem hófst 1. janúar [[1701]] og lauk 31. desember [[1800]]. Á þessari öld stóð [[Upplýsingin]] sem hæst og undir áhrifum frá henni voru gerðar byltingar í [[frelsisstríð Bandaríkjanna|Ameríku]], [[Franska byltingin|Frakklandi]] og á [[Byltingin á Haítí|Haítí]]. Á sama tíma náði [[þrælahald]] og [[mansal]] hátindi sínum á heimsvísu.
Öldin hefur verið kölluð „öld ljóssins“ og „öld skynseminnar“ með vísun í [[heimspeki upplýsingarinnar]] sem boðaði breytta tíma byggða á [[skynsemishyggja|skynsemishyggju]]. Í fyrstu tóku margir einvaldar Evrópu hugmyndafræði Upplýsingarinnar fagnandi og gerðust [[upplýstur einvaldur|upplýstir einvaldar]] en eftir Frönsku byltinguna tóku þeir höndum saman og mynduðu [[gagnbylting]]arbandalög.
[[Stórveldistími Svíþjóðar]] leið undir lok eftir ósigur þeirra gegn Rússum í [[Norðurlandaófriðurinn mikli|Norðurlandaófriðnum mikla]]. [[Rússland]], [[Prússland]] og [[Austurríska keisaradæmið]] skiptu [[Pólsk-litháíska samveldið|Pólsk-litháíska samveldinu]] á milli sín og breyttu þannig landslagi [[Mið-Evrópa|Mið-Evrópu]] til frambúðar. [[Tyrkjaveldi]] þandist út og gekk í gegnum velmegunarskeið þar sem það tók ekki þátt í neinum styrjöldum í Evrópu frá 1740 til 1768. Vegna þessa dróst Tyrkjaveldi hernaðarlega aftur úr Evrópuveldunum í þeirri endurnýjun sem þau réðust í í kringum [[Sjö ára stríðið]] 1756-1763. Á seinni hluta aldarinnar beið það röð ósigra gegn Rússlandi.
== Tenglar ==▼
* [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3584225 ''Sögur og sagnir (framfarir í siglingum og landsþekkingu á 18. öld)''; grein í Heimilistímanum 1979]▼
Í menningu Evrópu markar 18. öldin skilin milli [[síðbarokk]]sins ([[rókokó]]stíll, [[Johann Sebastian Bach]] og [[George Frideric Handel]]) og [[klassíska tímabilið|klassíska tímabilsins]] ([[Jacques-Louis David]], [[Joseph Haydn]] og [[Wolfgang Amadeus Mozart]]).
[[Landnám Evrópubúa í Ameríku]] og öðrum heimshlutum fór vaxandi og þróun [[seglskip]]a þegar [[Skútuöld]] náði hámarki gerði mögulega fólksflutninga milli heimsálfa í áður óþekktum mæli. [[Iðnbyltingin]] hófst undir lok aldarinnar með framförum í smíði [[gufuvél]]a. Fyrstu [[járnbraut]]irnar litu dagsins ljós rétt fyrir aldamótin 1800.
[[Bretland]] gerðist [[heimsveldi]] þegar [[Breska Austur-Indíafélagið]] lagði undir sig stóra hluta [[Indlandsskagi|Indlandsskaga]] eftir sigur í [[orrustan við Plassey|orrustunni við Plassey]] 1757 og keppti við [[Holland]] um nýlendur í [[Suðaustur-Asía|Suðaustur-Asíu]]. Á sama tíma missti Bretland nýlendur í Norður-Ameríku eftir frelsisstríð Bandaríkjanna og í [[Indíánastríðin|Indíánastríðunum]].
Í [[Mið-Asía|Mið-Asíu]] stofnaði [[Nadir Shah]] [[Durraniveldið]] í [[Afganistan]] og þar sem nú er [[Pakistan]]. Á Indlandsskaga markar lát [[Aurangzeb]] endalok stórveldisskeiðs [[Mógúlveldið|Mógúlanna]]. [[Frakkland|Frakkar]] kepptu við Breta um áhrif á Indlandsskaga.
Undir stjórn [[Qianlong]] náði [[Tjingveldið]] mestu landfræðilegu útbreiðslu sinni í Asíu. Það lagði [[Dsungaría|Dsungaríu]] undir sig og tryggði áhrif sín í [[Tíbet]] og [[Víetnam]]. Útþensla Kína varð til þess að ríkið varð fjölþjóðlegra en áður sem skapaði aukna hættu á uppreisnum og íþyngdi fjárhagnum. Stöðnun og spilling tók að einkenna stjórn ríkisins og lagði grunninn að áföllunum sem Kína varð fyrir á 19. öld.
==Ár og áratugir==
{{Aldirogár|18}}
▲== Tenglar ==
▲* [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=3584225 ''Sögur og sagnir (framfarir í siglingum og landsþekkingu á 18. öld)''; grein í Heimilistímanum 1979]
[[Flokkur:18. öldin]]
| |||