„20. öldin“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Skmp (spjall | framlög)
m reverted vandalism
Bætti verulega við lýsinguna
Lína 1:
{{Aldatafla|20}}
[[Mynd:Boxer tianjing.jpg|thumb|300px|right|Hér sést hópur [[Hnefar réttlætis og samræmis|Boxara]]. Í upphafi 20. aldarinnar verður [[Boxarauppreisnin|uppreisn kennd við Boxarana]] í [[Kína]] og [[seinna Búastríðið]] er hafið árið áður í [[Afríka|Afríku]].]]
'''20. öldin''' er tímabilið[[öld]] frásem byrjunhófst ársins[[1. janúar]] [[1901]] tilog endalauk ársins[[31. desember]] árið [[2000]]. FólkÞetta talarvar ofttíunda umog tímabiliðsíðasta fráöld [[1900]]2. tilárþúsundið|2. [[1999árþúsundsins]]. en20. þaðöldin er almenntstundum taliðflokkuð rangtsem vegnahluti þess aðsíðnýaldar. þaðStundum er ekkertsagt að [[núllNútími|nútímasaga]] árendi og [[Samtími|samtímasaga]] áhefjist undanum 1.miðja áriþessa öld, eða þá að [[Póstmódernismi|eftirnútími]] hefjist nokkuð eftir Kristmiðja 20. öld.
 
Á 20. öld áttu sér stað nokkrir heimssögulegir viðburðir sem höfðu mikil áhrif um allan heim. Meðal þeirra eru [[Fyrri heimsstyrjöldin]], [[Seinni heimsstyrjöldin]], [[Spænska veikin]], beislun [[Kjarnorka|kjarnorku]], upphaf [[Geimkönnun|geimkönnunar]], uppgangur [[Þjóðernishyggja|þjóðernisstefnu]] og [[Sjálfstæði nýlendnanna|afnýlenduvæðing]], [[Kalda stríðið]], uppgangur [[Alþjóðastofnun|alþjóðastofnana]] og [[hnattvæðing]] með nýrri [[Flutningar|flutninga]]<nowiki/>- og [[samskiptatækni]], [[Mannfjöldaþróun|aukning mannfjölda á heimsvísu]] ásamt aukinni meðvitund um [[hnignun lífríkisins]] og [[Útdauði|útdauða]] tegunda. Á síðari hluta aldarinnar átti sér stað [[Stafræna byltingin|stafræn bylting]] sem var undirstaða tækniframfara á mörgum sviðum, meðal annars [[Menning|menningar]], [[Samskipti|samskipta]], [[Heilbrigðisvísindi|læknavísinda]] og [[Erfðafræði|erfðavísinda]].
 
Á 20. öld áttu sér stað miklar breytingar á heimsskipaninni með falli [[Nýlenduveldi|nýlenduveldanna]] og uppgangi [[Risaveldi|risavelda]]. Á sama tíma fjölgaði mannkyni ört sem leiddi til ofnýtingar náttúruauðlinda, aukinnar [[Skógeyðing|skógeyðingar]], [[Vatnsskortur|vatnsskorts]], [[Vistkerfishrun|vistkerfishruns]], [[Fjöldaútdauði|fjöldaútdauða]], [[Hnattræn hlýnun|hnattrænnar hlýnunar]] og [[Hækkun sjávarborðs|hækkandi sjávarborðs]]. Meðalhiti á jörðinni hefur hækkað um 0,8°C frá 1880 og tveir þriðju hlutar þeirrar hækkunar áttu sér stað eftir 1975.
 
Tvær heimsstyrjaldir, Kalda stríðið og hnattvæðingin sköpuðu heim þar sem mannkyn er í meiri innbyrðis tengslum en nokkru sinni fyrr í mannkynssögunni. [[Alþjóðalög]], alþjóðastofnanir eins og [[Sameinuðu þjóðirnar]] og alþjóðlegt [[hjálparstarf]] eru afleiðing þessa nýja veruleika. Samkeppni [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]] og [[Sovétríkin|Sovétríkjanna]] á síðari hluta aldarinnar skapaði spennu um allan heim og ótta við [[Kjarnorkustríð|kjarnorkustyrjöld]]. [[Upplausn Sovétríkjanna|Sovétríkin leystust upp]] undir lok aldarinnar. Í kjölfarið jók [[Alþýðulýðveldið Kína]] vægi sitt verulega á alþjóðavettvangi og hlutverk [[Evrópusambandið|Evrópusambandsins]] var aukið í Evrópu.
 
Árið 1804 er talið að mannfjöldi á jörðinni hafi náð 1 milljarði. Árið 1927 náði hann 2 milljörðum. Árið 1999 hafði mannfjöldinn náð 6 milljörðum. Á sama tíma hafa orðið miklar framfarir í lífskjörum fólks. Læsi á heimsvísu náði 80%. Heimsátök í útrýmingu sjúkdóma sem ollu dauða fleiri manna en allar styrjaldir og náttúruhamfarir samanlagt hafa skilað undraverðum árangri. Bólusótt var til að mynda útrýmt um 1980. Alþjóðleg verslun með matvæli og bætt tækni í landbúnaði hafa umbylt [[Næring manna|næringarástandi]] á stórum svæðum. Fram á 19. öld voru lífslíkur víðast hvar um 30 ár; Á 20. öld náðu lífslíkur fólks á heimsvísu yfir 40 ár og yfir 70 ár hjá helmingi mannkyns.
 
{{Aldirogár|20}}