„Rauðsokkahreyfingin“: Munur á milli breytinga

'''Rauðsokkahreyfingin''' var íslensk grasrótarhreyfing sem stofnuð var í kjölfar ´68 byltingarinnar en þá spruttu upp róttækir kvennahópar víða á Vesturlöndum. Má þar nefna dönsku hreyfinguna Rødstrømperne, sænsku Grupp 8, Kvinnefronten í Noregi og Dolle Mina í Hollandi. Í Bandaríkjunum höfðu áður sprottið upp kvenfrelsishreyfingar (Women’s Lib) samstíga baráttu blökkumanna gegn kynþáttamismunun. Ráðstefnur voru haldnar þar sem konur hvöttu hver aðra til að krefjast jafnréttis til launa, menntunar og mannsæmandi lífskjara. Hreyfingin hér á landi lét fyrst að sér kveða þegar „konur á rauðum sokkum“ hópuðust saman á [[Hlemmur|Hlemmi]] eftir að heyra hvatningu [[Vilborg Dagbjartsdóttir|Vilborgar Dagbjartsdóttur]] í útvarpinu og gengu síðan, þrátt fyrir andstöðu skipulagsnefndar verkalýðsfélaganna, aftast í [[Verkalýðsdagurinn|1. maí]] göngunni 1970 og báru á öxlum sér stóra Venusarstyttu þar sem á stóð „Manneskja ekki markaðsvara“. Styttan var leikmunur úr leiksýningunni Lýsiströtu. Eftir nokkra sumarfundi var Rauðsokkahreyfingin formlega stofnuð í [[Norræna húsið|Norræna húsinu]] um haustið.

Áhrifavaldar á þessum tíma voru eldri rithöfundar svo sem [[John Stuart Mill]] (''[[Kúgun kvenna]],'' 1869'')'', [[Friedrich Engels]] (''Uppruni fjölskyldunnar'', ''einkaeignarinnar og ríkisins,'' 1884'')'' og [[Simone de Beauvoir]] (''Hitt kynið,'' 1949). Innlend samtíma áhrifsamtímaáhrif komu frá skáldkonunum [[Svava Jakobsdóttir|Svövu Jakobsdóttur]] og [[Jakobína Sigurðardóttir|Jakobínu Sigurðardóttur]]. Bandaríska tímaritið MS var lesið og ýmis rit norrænna baráttukvenna svo sem [[Hanne Reintoft]] (''Kvinden i klassesamfundet,'' 1973'')''.  Einnig ''Kvindens lille röde'' sem [[Silja Aðalsteinsdóttir]] þýddi kafla úr, ''Goðsagan um konuna'' eftir [[Betty Friedan]] sem Soffia Guðmundsdóttir þýddi að hluta og las í útvarp, ''Kvennaklósettið'' eftir [[Marilyn French]] sem Elisabet Gunnarsdóttir þýddi og ''Kvengeldingurinn'' eftir [[Germaine Greer]]. Konur fóru í vaxandi mæli að láta til sín taka í myndlistarheiminum og nýta sér efnivið utan hins hefðbunda málverks svo sem þráðlist og ljósmyndir eða vinna með eigin líkama. Á alþjóðavísu var þessum sjálfsprottnu kvennahreyfingum mikill styrkur að margvíslegri listrænni tjáningu.

Af 60 alþingismönnum sat þá ein kona á [[Alþingi|þingi]] og þrjár konur voru í 15 manna [[borgarstjórn Reykjavíkur]]. Heilsdagsgæsla á vegum ríkis og sveitarfélaga var eingöngu rekin fyrir börn einstæðra foreldra eða námsmanna. Verkakonur fengu flestar hálfsmánaðar til þriggja vikna fæðingarorlof og var það greitt úr sjóðum [[Stéttarfélag|stéttarfélaganna]]. Þær sem unnu hjá því opinbera áttu kost á  þriggja mánaða orlofi. Konur voru þá um 15% þeirra sem luku prófi frá [[Háskóli Íslands|Háskóla Íslands]]. Í námsbókum voru kynin niðurnjörvuð í aldagömlum hlutverkum. Skattamál endurspegluðu úreltan hugsunarhátt þar sem 50% launa giftra kvenna voru skattfrjáls, en ekki laun einstæða kvenna.

Rauðsokkahreyfingin var grasrótarhreyfing og vildi frá upphafi aðskilja sig frá því píramídaskipulagi sem ríkti hvarvetna í samfélaginu, innan félagasamtaka, hjá stjórnmálaflokkum, á Alþingi og í stjórn fyrirtækja. Þá voru að ryðja sér til rúms erlendis hugmyndir um hópefli og virkari félagaþátttöku. Skipulag Rauðsokkanna byggði á starfshópum og miðstöð sem hélt utan um starfið án þess þó að stjórna því en oft var hún samt í leiðandi hlutverki. Ekkert almennt félagatal var til, þeir sem unnu í starfshópum töldust félagar meðan á vinnu þeirra stóð. Hreyfingin var þannig opin öllum, bæði konum og körlum, sem unnu að málefninu. Á ráðstefnu á [[Skógar|Skógum]] árið 1974 var hlutverk miðstöðvarinnar aukið að mun og kveðið á um reglubundin skipti í henni. Færðist þá starfið í fastari skorður.

Starf hreyfingarinnar var margþætt og byggðist á hugmyndum um almenn mannréttindi, en þó fyrst og fremst jafnrétti kynjanna. Í upphafi snerist það mest um upplýsingaöflun og innri fræðslu. Skoðuð var þátttaka kvenna í atvinnulífinu og launakjör, aðstæður þeirra til menntunar og möguleikar til heilbrigðs lífernis og ekki síst dagvistun barna. Ekkert verkefni var eins erfitt og sársaukafullt og baráttan fyrir ákvörðunarrétti kvenna til [[Fóstureyðing|fóstureyðinga]]. Sjálfsákvörðunarrétturinn náði  þó ekki fram að ganga fyrr 2018en lög um þungunarrof voru samþykkt á Alþingi árið 2019. Þrátt fyrir það markaði samþykkt laganna   1975 tímamót fyrir konur.

Hugmyndir Rauðsokka voru oft settar fram í myndrænu formi með veggspjöldum og margvíslegum uppákomum á götum úti og hvort tveggja gerði þennan óskilgreinda hóp mjög sýnilegan. Sem dæmi um þetta má nefna þegar farið var með kvíguna Perlu til þess að hún gæti tekið þátt í fegurðarsamkeppni á [[Akranes|Akranesi]] eða þegar þreytta húsmóðirin var hengd á jólatré á [[Þorláksmessa|Þorláksmessu]] í [[Austurstræti]].

Útgáfa ritsins ''[[Forvitin rauð]]'' hófst árið 1972 og stóð til 1979. Einnig setti baráttan fyrir sanngjörnum launakjörum sterkan svip á baráttuna. Alþjóðalög sem kváðu á um sömu laun fyrir sömu vinnu höfðu verið innleidd af [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðunum]] 1961 og ákvæði þeirra skerpt árið 1973 um leið og Jafnlaunaráð var stofnað m.a. til að hafa eftirlit með framkvæmd laganna.

Sú hugmynd að konur leggðu niður störf í einn dag kviknaði strax í umræðum meðal kvenna sem höfðu tekið þátt í alþjóðlegum ráðstefnum erlendis um svipað leyti og Rauðsokkahreyfingin var stofnuð. Hvergi þótti þó kleift að hrinda slíkri hugmynd í framkvæmd erlendis en hér var henni haldið vakandi innan hreyfingarinnar og eftir nokkurra ára starf og rannsóknir á starfsumhverfi kvenna, einkum verkakvenna, var ákveðið að láta til skarar skríða á því ári sem Sameinuðu þjóðirnar tileinkuðu konum undir kjörorðunum ''Jafnrétti, framþróun, friður''. Í janúar 1975 var haldin láglaunaráðstefna í [[Lindarbær|Lindarbæ]] með konum úr ýmsum verkalýðsfélögum, einkum sérfélögum kvenna. Þar var hugmyndinni um [[kvennaverkfall]] komið á framfæri. Önnur ráðstefna var haldin í febrúar með Fóstrufélaginu og þar var hugmyndin ítrekuð og einnig í [[Neskaupstaður|Neskaupsstað]] um vorið.

Kvennaársnefnd á vegum hins opinbera var loks skipuð í júní og í framhaldi af því  var haldin fjölmenn ráðstefna með þátttöku sex samtaka yfir 30.000 kvenna. Blönduð stéttarfélög tóku þátt og einnig kvenfélög stjórnmálaflokkanna. Í fundarlok var hugmyndin um kvennaverkfall lögð fram. Hart var tekist á um tillöguna en hún að lokum samþykkt eftir að [[Valborg BengtsdóttirBentsdóttir]] snaraðist í pontu og mælti fyrir því að nefna aðgerðina ekki verkfall heldur myndu konur taka sér frí frá störfum í einn dag. Í framhaldi af þessari samþykkt komu saman til fundar fulltrúar yfir 50 félaga og náðist þar samstaða þvert á faglegar stéttir og stjórnmálaskoðanir um að konur legðu niður vinnu um land allt á stofndegi Sameinuðu þjóðanna 24. október. Sérstök framkvæmdanefnd var skipuð og fjöldi sjálfboðaliða lagði málefninu lið. Þessi vaski kvennahópur undirbjó dagskrána og hvatti konur til samstöðu enda var þátttaka geysimikil og vakti atburðurinn athygli langt út fyrir landsteinana. Markmiðið var skýrt afmarkað frá upphafi: Konur vildu sýna fram á að vinnuframlag þeirra úti í samfélaginu og inni á heimilunum væri svo afgerandi að án þess stöðvuðust hjól atvinnulífsins.

Nokkur vatnaskil urðu í Rauðsokkahreyfingunni eftir [[Kvennafrídagurinn|Kvennafrídaginn]]. Geysistórum áfanga var náð, draumur hafði ræst. Sumar af stofnendunum höfðu þá tekist á hendur störf í samfélaginu þar sem menntun þeirra og félagsleg reynsla var metin og þær sneru sér að því að vinna að bættum kjörum kynsystra sinna hver á sínum vinnustað eða innan faghópa. Samstilltur hópur dreifðist því víða.