„Rauðsokkahreyfingin“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
'''Rauðsokkahreyfingin''' var stofnuð í kjölfar ´68 byltingarinnar en þá spruttu upp róttækir kvennahópar víða á Vesturlöndum. Má þar nefna dönsku hreyfinguna Rødstrømperne, sænsku Grupp 8, Kvinnefronten í Noregi og Dolle Mina í Hollandi. Í Bandaríkjunum höfðu áður sprottið upp kvenfrelsishreyfingar (Women’s Lib) samstíga baráttu blökkumanna gegn kynþáttamismunun. Ráðstefnur voru haldnar þar sem konur hvöttu hver aðra til að krefjast jafnréttis til launa, menntunar og mannsæmandi lífskjara. Hreyfingin hér á landi lét fyrst að sér kveða þegar „konur á rauðum sokkum“ hópuðust saman á Hlemmi eftir að heyra hvatningu Vilborgar Dagbjartsdóttur í útvarpinu og gengu síðan, þrátt fyrir andstöðu skipulagsnefndar verkalýðsfélaganna, aftast í 1. maí göngunni 1970 og báru á öxlum sér stóra Venusarstyttu þar sem á stóð „Manneskja ekki markaðsvara“. Styttan var leikmunur úr leiksýningunni Lýsiströtu. Eftir nokkra sumarfundi var Rauðsokkahreyfingin formlega stofnuð í Norræna húsinu um haustið.
=== Áhrifavaldar ===
Áhrifavaldar á þessum tíma voru eldri rithöfundar svo sem John Stuart Mill (''Kúgun kvenna,'' 1869'')'', Friedrich Engels (''Uppruni fjölskyldunnar'', ''einkaeignarinnar og ríkisins,'' 1884'')'' og Simone de Beauvoir (''Hitt kynið,'' 1949). Innlend samtíma áhrif komu frá skáldkonunum Svövu Jakobsdóttur og Jakobínu Sigurðardóttur. Bandaríska tímaritið MS var lesið og ýmis rit norrænna baráttukvenna svo sem Hanne Reintoft (''Kvinden i klassesamfundet,'' 1973'')''. Einnig ''Kvindens lille röde'' sem Silja Aðalsteinsdóttir þýddi kafla úr, ''Goðsagan um konuna'' eftir Betty Friedan sem Soffia Guðmundsdóttir þýddi að hluta og las í útvarp, ''Kvennaklósettið'' eftir Marilyn French sem Elisabet Gunnarsdóttir þýddi og ''Kvengeldingurinn'' eftir Germaine Greer. Konur fóru í vaxandi mæli að láta til sín taka í myndlistarheiminum og nýta sér efnivið utan hins hefðbunda málverks svo sem þráðlist og ljósmyndir eða vinna með eigin líkama. Á alþjóðavísu var þessum sjálfsprottnu kvennahreyfingum mikill styrkur að margvíslegri listrænni tjáningu.
=== Aðdragandi og þjóðfélagsaðstæður 1970 ===
Á eftirstríðsárunum jókst smám saman hlutfall kvenna sem sótti sér framhaldsmenntun og fleiri héldu út á vinnumarkaðinn. Þær róttæku konur sem stofnuðu Rauðsokkahreyfinguna voru meðvitaðar um ójafna stöðu kynjanna í samfélaginu og staðráðnar í að knýja fram breytingar. Þótt konur væru þá þegar þriðjungur mannafla í atvinnulífinu skorti mikið á að staða þeirra á vinnumarkaðinum væri sambærileg við kjör og aðstæður karla. Margar stéttir voru konum lokaðar, launakjör þeirra yfirleitt bág og þeim að jafnaði haldið utan við stjórnunarstörf.
Af 60 alþingismönnum sat þá ein kona á þingi og þrjár konur voru í 15 manna borgarstjórn Reykjavíkur. Heilsdagsgæsla á vegum ríkis og sveitarfélaga var eingöngu rekin fyrir börn einstæðra foreldra eða námsmanna. Verkakonur fengu flestar hálfsmánaðar til þriggja vikna fæðingarorlof og var það greitt úr sjóðum stéttarfélaganna. Þær sem unnu hjá því opinbera áttu kost á þriggja mánaða orlofi. Konur voru þá um 15% þeirra sem luku prófi frá Háskóla Íslands. Í námsbókum voru kynin niðurnjörvuð í aldagömlum hlutverkum. Skattamál endurspegluðu úreltan hugsunarhátt þar sem 50% launa giftra kvenna voru skattfrjáls, en ekki laun einstæða kvenna.
=== Skipulag ===
Rauðsokkahreyfingin var grasrótarhreyfing og vildi frá upphafi aðskilja sig frá því píramídaskipulagi sem ríkti hvarvetna í samfélaginu, innan félagasamtaka, hjá stjórnmálaflokkum, á Alþingi og í stjórn fyrirtækja. Þá voru að ryðja sér til rúms erlendis hugmyndir um hópefli og virkari félagaþátttöku. Skipulag Rauðsokkanna byggði á starfshópum og miðstöð sem hélt utan um starfið án þess þó að stjórna því en oft var hún samt í leiðandi hlutverki. Ekkert almennt félagatal var til, þeir sem unnu í starfshópum töldust félagar meðan á vinnu þeirra stóð. Hreyfingin var þannig opin öllum, bæði konum og körlum, sem unnu að málefninu. Á ráðstefnu á Skógum árið 1974 var hlutverk miðstöðvarinnar aukið að mun og kveðið á um reglubundin skipti í henni. Færðist þá starfið í fastari skorður.
===
Starf hreyfingarinnar var margþætt og byggðist á hugmyndum um almenn mannréttindi, en þó fyrst og fremst jafnrétti kynjanna. Í upphafi snerist það mest um upplýsingaöflun og innri fræðslu. Skoðuð var þátttaka kvenna í atvinnulífinu og launakjör, aðstæður þeirra til menntunar og möguleikar til heilbrigðs lífernis og ekki síst dagvistun barna. Ekkert verkefni var eins erfitt og sársaukafullt og baráttan fyrir ákvörðunarrétti kvenna til fóstureyðinga. Sjálfsákvörðunarrétturinn náði þó ekki fram að ganga fyrr 2018. Þrátt fyrir það markaði samþykkt laganna 1975 tímamót fyrir konur.
Fyrirvinnuhlutverk heimilisföðurins var fastmótað hugtak sem ríkjandi var, ekki aðeins meðal atvinnurekanda og launagreiðanda heldur almennt í þjóðfélaginu. Þótt það stangaðist á við raunveruleikann var það notað til að réttlæta lág laun og skort á atvinnuöryggi þeirra kvenna sem unnu utan heimilis. Margar konur, ekki síst verkakonur, voru fyrirvinnur og sáu fyrir börnum sínum. Kjör þeirra voru oft forkastanleg og félagsleg réttindi lítil. Annar mikilvægur þáttur í starfseminni var vitundarvakning bæði meðal kvenna í hreyfingunni og einnig almennt úti í samfélaginu. Það starf fór fram í fjölmiðlum, á ráðstefnum sem hreyfingin stóð fyrir eða tók þátt í og með því að tala á fundum þar sem málstaðurinn var kynntur. Fóru þá að jafnaði tveir fulltrúar frá hreyfingunni því oft var hart sótt að þeim.
Hugmyndir Rauðsokka voru oft settar fram í myndrænu formi með veggspjöldum og margvíslegum uppákomum á götum úti og hvort tveggja gerði þennan óskilgreinda hóp mjög sýnilegan. Sem dæmi um þetta má nefna þegar farið var með kvíguna Perlu til þess að hún gæti tekið þátt í fegurðarsamkeppni á Akranesi eða þegar þreytta húsmóðirin var hengd á jólatré á Þorláksmessu í Austurstræti.
Útgáfa ritsins ''Forvitin rauð'' hófst árið 1972 og stóð til 1979. Einnig setti baráttan fyrir sanngjörnum launakjörum sterkan svip á baráttuna. Alþjóðalög sem kváðu á um sömu laun fyrir sömu vinnu höfðu verið innleidd af Sameinuðu þjóðunum 1961 og ákvæði þeirra skerpt árið 1973 um leið og Jafnlaunaráð var stofnað m.a. til að hafa eftirlit með framkvæmd laganna.
=== '''Kvennaverkfall - Kvennafrí 1975''' ===
Sú hugmynd að konur leggðu niður störf í einn dag kviknaði strax í umræðum meðal kvenna sem höfðu tekið þátt í alþjóðlegum ráðstefnum erlendis um svipað leyti og Rauðsokkahreyfingin var stofnuð. Hvergi þótti þó kleift að hrinda slíkri hugmynd í framkvæmd erlendis en hér var henni haldið vakandi innan hreyfingarinnar og eftir nokkurra ára starf og rannsóknir á starfsumhverfi kvenna, einkum verkakvenna, var ákveðið að láta til skarar skríða á því ári sem Sameinuðu þjóðirnar tileinkuðu konum undir kjörorðunum ''Jafnrétti, framþróun, friður''. Í janúar 1975 var haldin láglaunaráðstefna í Lindarbæ með konum úr ýmsum verkalýðsfélögum, einkum sérfélögum kvenna. Þar var hugmyndinni um kvennaverkfall komið á framfæri. Önnur ráðstefna var haldin í febrúar með Fóstrufélaginu og þar var hugmyndin ítrekuð og einnig í Neskaupsstað um vorið.
Kvennaársnefnd á vegum hins opinbera var loks skipuð í júní og í framhaldi af því var haldin fjölmenn ráðstefna með þátttöku sex samtaka yfir 30.000 kvenna. Blönduð stéttarfélög tóku þátt og einnig kvenfélög stjórnmálaflokkanna. Í fundarlok var hugmyndin um kvennaverkfall lögð fram. Hart var tekist á um tillöguna en hún að lokum samþykkt eftir að Valborg Bengtsdóttir snaraðist í pontu og mælti fyrir því að nefna aðgerðina ekki verkfall heldur myndu konur taka sér frí frá störfum í einn dag. Í framhaldi af þessari samþykkt komu saman til fundar fulltrúar yfir 50 félaga og náðist þar samstaða þvert á faglegar stéttir og stjórnmálaskoðanir um að konur legðu niður vinnu um land allt á stofndegi Sameinuðu þjóðanna 24. október. Sérstök framkvæmdanefnd var skipuð og fjöldi sjálfboðaliða lagði málefninu lið. Þessi vaski kvennahópur undirbjó dagskrána og hvatti konur til samstöðu enda var þátttaka geysimikil og vakti atburðurinn athygli langt út fyrir landsteinana. Markmiðið var skýrt afmarkað frá upphafi: Konur vildu sýna fram á að vinnuframlag þeirra úti í samfélaginu og inni á heimilunum væri svo afgerandi að án þess stöðvuðust hjól atvinnulífsins.
=== '''Starfið eftir Kvennafrídaginn 1975''' ===
Nokkur vatnaskil urðu í Rauðsokkahreyfingunni eftir Kvennafrídaginn. Geysistórum áfanga var náð, draumur hafði ræst. Sumar af stofnendunum höfðu þá tekist á hendur störf í samfélaginu þar sem menntun þeirra og félagsleg reynsla var metin og þær sneru sér að því að vinna að bættum kjörum kynsystra sinna hver á sínum vinnustað eða innan faghópa. Samstilltur hópur dreifðist því víða.
<br />
== Neðanmálsgreinar ==
{{notelist}}
| |||