„Á“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
Tiltekt, óþarfa rauðir hlekkir fjarlægðir |
||
Lína 1:
:''Fyrir bókstafinn, sjá [[á (bókstafur)]].''
[[
'''Á
▲'''Á''', '''fljót''' eða '''vatnsfall''' er yfirleitt frekar breiður straumur [[fallvatn]]s sem rennur venjulega í [[Vatnsfarvegur|vatnsfarvegi]] sem myndast þegar [[þyngdarafl]]ið togar [[vatn]]ið nær miðju jarðar.</onlyinclude> Við það rífur áin með sér upp lausan jarðveg sem og vinnur jafnt og þétt á þeim sem fastur er fyrir sem að endingu mulnar, við það geta myndast falleg [[gil]] og mikil [[gljúfur]]. Efnið sem áin flytur með sér er kallað aur, [[Áreyri|áreyrar]] og [[Óseyri|óseyrar]] myndast vegna framburðar [[aur]]s. Þegar á rennur fram af [[fjall]]i eða niður gljúfur er það kallað [[foss]]. Vatn sem rennur niður er kallað fallvatn vegna þess að það fellur alltaf sem nærst miðju [[Jörðin|jarðar]]. Vatnið heldur áfram að renna nær miðjunni þar til það nær [[Jafnvægispunktur|þyngdarpunktur]] við það myndast t.d. [[stöðuvatn]]. [[Sjór]] er líka í þyngdarpunkti frá jörðu en [[tunglið]] og sólin togast á við þyngdarafl jarðar svo við það myndast [[sjávarföll]]in. Á getur bara runnið í eftirfarandi:
Jörðin beggja megin við ána er kölluð
Á byrjar venjulega sem
:*
:* frá [[lind]] eða stöðuvatni með
:* eða vegna jökulbráðnunar.
Talað er um að ár hafi ákveðið vatnasvæði sem er það svæði sem vatnið sem í ánni er kemur frá. Eftir því hversu vatnsmikill straumurinn er er hann ýmist kallaður '''lækur''', '''á''', eða '''fljót'''.
Ár yfirleitt flokkaðar í þrjá flokka eftir eðli þeirra og rennsli, þ.e. í [[lindá]]r, [[dragá]]r og [[jökulá]]r.
== Lindár ==
[[Lindá]] kallast á sem hefur upptök sín í lindum eða uppsprettum þar sem vatn sprettur fram úr bergi. Hitastig og vatnsmagn lindáa eru jöfn allt árið og við upptökin leggur þær ekki. Lindár eru tærar og lygnar, auk þess sem bakkar þeirra eru vel grónir.
▲Lindá kallast á sem hefur upptök sín í lindum eða uppsprettum þar sem vatn sprettur fram úr bergi. Hitastig og vatnsmagn lindáa eru jöfn allt árið og við upptökin leggur þær ekki. Lindár eru tærar og lygnar, auk þess sem bakkar þeirra eru vel grónir.
== Dragár ==
[[Dragá]]r eru bundnar við svæði með fremur þéttum berggrunni. Dragár eiga það sameiginlegt að hafa sér engin sjáanleg upptök. Dragár verða oftast til úr
▲[[Dragá]]r eru bundnar við svæði með fremur þéttum berggrunni. Dragár eiga það sameiginlegt að hafa sér engin sjáanleg upptök. Dragár verða oftast til úr [[dæld]]um, [[daladrög]]um eða sytrum en stækka smátt og smátt þegar neðar dregur. Rennsli dragár er mjög háð [[úrkoma|úrkomu]]. Þær geta því verið mjög vatnslitlar einn daginn en stærðar fljót þann næsta.
[[Mynd:GullfossOverview.jpg|thumb|left|Ein þekktasta jökulá á Íslandi er líklegast [[Hvítá (Árnessýslu)|Hvítá]] þar sem hún rennur niður í [[Gullfossgljúfur]] og við það myndast [[Gullfoss]].]]▼
== Jökulár ==
▲[[Mynd:GullfossOverview.jpg|thumb
[[Jökulá]]r koma undan [[Jökull|jöklum]] og verða til við bráðnun jökulíss. Vatnsmagn jökuláa fer því eftir lofthita og eru þær þess vegna mun vatnsmeiri seinnipart sumars heldur en á veturna.
== Tengt efni ==
* [[Vað]]
== Heimildir ==
* {{Vísindavefurinn|2212|Úr hvaða jökli kemur Þjórsá?}}
[[Flokkur:Landafræðihugtök]]
[[Flokkur:Ár
|