„Gullfoss“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
mEkkert breytingarágrip |
Aðgreining, óþarfir hlekkir |
||
Lína 6:
[[Mynd:Iceland - 2017-02-22 - Gullfoss - 3684.jpg|thumbnail]]
[[Mynd:Gullfoss, Suðurland, Islandia, 2014-08-16, DD 124.JPG|thumbnail]]
'''Gullfoss''' er [[foss]] í [[Hvítá (Árnessýslu)|Hvítá]] upp af [[Haukadalur (Tungum)|Haukadal]] í [[Árnessýsla|Árnessýslu]] á
== Virkjun Gullfoss ==
Lína 12:
Í upphafi 20. aldar var talsverð umræða í þjóðfélaginu á Íslandi um virkjun fossa, einkum í því skyni að framleiða rafmagn svo íbúar landsins og atvinna gætu blómstrað. Gullfoss var hluti þessarar umræðu.
Ekki voru allir á því að virkja bæri Gullfoss. Þar á meðal voru [[Matthías Þórðarson (þjóðminjavörður)|Matthías Þórðarson]], síðar þjóðminjavörður, og [[Jónas Jónsson]] frá Hriflu.
Jónas lét í það skína í skrifum sínum að virði Gullfoss væri ekki hægt að mæla með peningum. Einnig féllu þau orð strax í byrjun 20. aldar að fossinn væri konungur íslenskra fossa. Engu að síður virtust flestir sammála því að það væri mikilvægt að virkja fossinn í þágu rafvæðingar og iðnaðar.
=== Eigendur Gullfoss ===
Eigendur Gullfoss um aldamótin
Tómas þessi var faðir [[Sigríður Tómasdóttir (í Brattholti)|Sigríðar Tómasdóttur í Brattholti]], sem varð þekkt síðar fyrir umleitanir sínar til að fossinn yrði látinn ósnortinn.
Lína 24:
Á 20. öldinni var fossinn leigður með milligöngu innlendra aðila til innlendra og erlendra aðila, en endanlegir leigutakar leigðu hann í því skyni að virkja hann. Eigendurnir seldu fossinn aldrei frá sér á þessu „virkjanatímabili“, ekki fyrr en síðar, eins og segir frá að neðan. Ýmist voru það vatnsréttindi fossins eða réttur til iðnreksturs sem voru leigð út. Ekkert varð af virkjanaáformum, þrátt fyrir sterkan áhuga. Vitað er, að í að minnsta kosti einu tilfelli fengust ekki peningar til verksins.
Árið
Um
Eftir að Íslenska ríkið eignaðist fossinn voru gerðar áætlanir um að veita vatni úr ánni fyrir ofan fossinn til virkjunar. Voru gerðar rannsóknir og áætlanir á sjötta áratugnum fram á þann áttunda á hagnýtingu árinnar. Var ætlunin sú að virkja ána þannig að ekki sæist á fossinum yfir sumartímann að áin væri virkjuð.
Lína 43:
Sigríður var yfirlýstur andstæðingur þess að Gullfoss yrði virkjaður, og gekk svo langt að hóta því að henda sér í fossinn yrði hann virkjaður.
Sem fyrr segir eignaðist ríkið Gullfoss um
Nokkuð útbreidd er sú saga að Sigríður hafi komið í veg fyrir virkjun Gullfoss og önnur saga segir að hún hafi komið í veg fyrir að útlendingar fengju eignarhald á Gullfossi. Hvorugt er rétt, aðrar ástæður komu til.
Hins vegar er rétt að Sigríður var á móti virkjun fossins, eins og fyrr segir, og var reistur minnisvarði um Sigríði árið
=== Friðun fossins ===
Í byrjun áttunda áratugarins fór viðhorf fólks í umræðu um nýtingu vatnsafls að breytast í þá átt að meira fór að bera á umræðu um náttúruvernd en áður.
Um miðjan áttunda áratuginn komu fram hugmyndir um að friðlýsa Gullfoss. Þegar menn voru komnir af stað með að útbúa friðlýsingu fyrir fossinn, bauð Einar Guðmundsson fram eins mikið land til friðlýsingar meðfram Hvítá eins og menn töldu nauðsynlegt og samkomulag næðist um. Boðið var þegið og Gullfoss og landið sem Einar gaf var friðlýst árið
Nokkrum árum eftir að Gullfoss var friðaður komu fram hugmyndir um að skilgreina fossinn innan [[þjóðgarður|þjóðgarðs]]. Það varð þó ekki niðurstaðan, heldur sú að tryggja að rétt væri staðið að verndun svæðisins ásamt því að byggja upp þjónustu við ferðamenn.
== Heimildir ==
*
{{commonscat|Gullfoss|Gullfossi}}
| |||