„Internetið“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
m Þjarkur færði Netið á Internetið yfir tilvísun
Kjartang (spjall | framlög)
m Breyti úr net í Internet þar sem við á. Nota samt sem áður net þar sem verið er að vísa óformlega í Internetið. Aðrar smávægilegar breytingar.
Lína 1:
[[Mynd:Internet map 1024.jpg|thumb|right|Myndræn framsetning á tengingum hluta netsins]]
'''NetiðInternetið''' eða '''internetið''' (óvíða '''alnetið''') er alþjóðlegt kerfi [[tölvunet]]a sem nota [[IP]]-samskiptastaðalinn til að tengja saman [[tölva|tölvur]] um allan heim og myndar þannig undirstöðu undir ýmsar [[netþjónusta|netþjónustur]], eins og [[veraldarvefurinn|veraldarvefinn]], [[tölvupóstur|tölvupóst]] og fleira. Í daglegu tali er því oft ruglaðtalað samanum viðnetið veraldarvefinn,þegar en hannátt er bara ein þjónusta af mörgum sem hægt er að nálgast ávið netinuInternetið.
 
NetiðInternetið hefur orðið vettvangur fyrir alls kyns nýja [[samskipti|samskiptatækni]] (stundum kallaðir [[nýmiðill|nýmiðlar]]) og hefur haft mikil áhrif á eldri samskiptatækni. Í sumum tilvikum hefur netið nánast útrýmt eldri samskiptatækni, eins og t.d. [[póstur|póstsendingum]] [[bréf]]a. [[Fjölmiðill|Fjölmiðlun]] fer nú í auknum mæli fram á netinu, samhliða [[ljósvaki|ljósvakamiðlum]] og [[dagblað|prentmiðlum]].
 
NetiðInternetið er upprunnið í [[Bandaríkin|Bandaríkjunum]] og er enn að mestu á forræði þeirra. NetiðInternetið er ekki miðstýrt en bandaríska einkafyrirtækið [[ICANN]] hefur yfirumsjón með mikilvægustu [[nafnrými|nafnrýmum]] netsins, [[IP-tala|IP-talnakerfinu]] og [[Internetlén|lénakerfinu]], þar á meðal úthlutun [[rótarlén]]a. Fyrirtækið rekur stofnunina [[IANA]] samkvæmt samkomulagi við [[ríkisstjórn]] [[Bandaríkin|Bandaríkjanna]] frá 1998 en áður var hún rekin af upplýsingatæknistofnun [[University of Southern California]].
 
Á Íslandi er boðið upp á lén sem enda á ''.is'' en þó eru ekki öll þau lén á íslensku né endilega á Íslandi. Sum eru í eigu erlendra fyrirtækja en íslensk fyrirtæki geta líka staðsett vélbúnað sem hýsir íslensk lén á erlendri grundu með erlendum [[IP-tala|IP-tölum]]. Á sama hátt eru t.d. sumar íslenskar síður á öðru léni en .''is'', oftast ''.com'', en t.d. líka ''.org'' sbr. þessa síðu, en íslenskan segir ekki endilega til um að síðan sé staðsett hér á landi. IP-tölur, en ekki lén (eða tungumál), segja til um hvort gögn síðunnar komi frá Íslandi eða útlöndum og oft er rukkað hærra gjald ef um það er að ræða.
 
Árið 2016 var talið að 49.5% heimsins notaði netiðInternetið.
 
== Saga ==
Lína 14:
Rannsóknarstofnunin [[Advanced Research Projects Agency]] (ARPA eða DARPA) var sett á stofn innan [[varnarmálaráðuneyti Bandaríkjanna|varnarmálaráðuneytis Bandaríkjanna]] í kjölfar [[Spútnikáfallið|Spútnikáfallsins]] 1957 þegar Bandaríkjamenn töldu sig hafa dregist aftur úr [[Sovétríkin|Sovétríkjunum]] í [[tækni]]þróun. Eitt af fyrstu verkefnum ARPA var að hanna tækni til að tryggja að [[samskipti|samskiptanet]] [[Bandaríkjaher]]s þyldu áföll og til að tengja saman tölvur ólíkra höfuðstöðva hersins. [[J. C. R. Licklider]] var settur yfir verkefnið árið 1962. Eftirmaður hans, [[Ivan Sutherland]], fékk [[Lawrence Roberts]] til að hanna [[tölvunet]] með [[pakkabeining]]u sem verkfræðingurinn [[Paul Baran]] hafði rannsakað fyrir [[bandaríski flugherinn|bandaríska flugherinn]].
 
Roberts varð síðan yfirmaður í verkefninu og þróaði fyrstu útgáfuna af því sem síðar varð [[ARPANET]]. Netið var sett upp 29. október 1969 milli [[Kaliforníuháskóli í Los Angeles|Kaliforníuháskóla í Los Angeles]] og [[Stanford Research Institute]] í [[Kalifornía|Kaliforníu]] sem var undir stjórn frumkvöðulsins [[Douglas Engelbart]]. Upphaflega notaðist netið við samskiptastaðalinn [[Network Control Program]] (NCP) en 1983 skipti ARPANET yfir í [[TCP/IP]] sem var mun sveigjanlegri staðall. Nafnið „Internet“ var fyrst notað til að lýsa neti byggðu á TCP/IP-samskiptareglunum árið 1974. 1987 varð til [[NSFNET]] sem tengdi háskóla í Bandaríkjunum og víðar og opnaði netiðInternetið fyrir almennri notkun.
 
Fyrsta tengingin við netiðInternetið frá öðru landi var við rannsóknarstofnunina [[NORSAR]] í [[Noregur|Noregi]] og [[University College London]] um [[gervihnöttur|gervihnött]] árið 1973. Á [[Ísland]]i tengdist [[Hafrannsóknastofnun Íslands|Hafrannsóknarstofnun]] [[EUnet]] með [[UUCP]]-tengingu árið 1986 og [[Orkustofnun]] og [[Reiknistofnun Háskóla Íslands]] tengdust henni, en fyrsta IP-tengingin við útlönd var frá [[Tæknigarður|Tæknigarði]] við [[Háskóli Íslands|Háskóla Íslands]] 21. júlí 1989. Áætlaður fjöldi Íslendinga á netinuInternetinu var um 5 þúsund árið 1995 (þar af 3 þúsund virkir) en aðeins 10 tölvur á Íslandi voru nettengdar árið 1988.<ref>[https://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2723942 Mál málanna í íslenskum tölvuheimi í dag]</ref>
 
Upphaflega var netiðInternetið hugsað fyrst og fremst til að tengja saman opinberar stofnanir, rannsóknarstofnanir og háskóla en árið 1988 var opnað fyrir tengingar við net sem rekin voru í hagnaðarskyni. Fyrsta tengingin var við [[MCI Mail]], einkarekna tölvupóstþjónustu sem hafði verið stofnuð árið 1983. Einkareknir þjónustuaðilar urðu til sem buðu upp á tengingu við heimili og fyrirtæki um [[mótald]] gegn gjaldi og önnur vinsæl net, eins og [[Usenet]] og [[BITNET]], tengdust netinuInternetinu og sameinuðust því síðar.
 
Árið 1990 var ARPANET lagt niður og tengingar þess teknar yfir af NSFNET. [[Veraldarvefurinn]] var fyrst kynntur árið 1991 og fyrsti margmiðlunar[[vafri]]nn, [[Mosaic]], varð til árið 1993 og [[Netscape Navigator]] kom á markað árið eftir. Á þessum tíma var mikil almenn umræða um netiðInternetið og möguleika þess og tölvueign, sem áður takmarkaði notkun, var farin að aukast vegna útbreiðslu netsins fremur en öfugt. Netnotkun tvöfaldaðist á hverju ári en um leið var mikill og greinilegur munur á notkun þess á Vesturlöndum og í [[þróunarríki|þróunarríkjum]] sem hefur aukist með tímanum.
 
Umræðan um framtíðarmöguleika netsinsInternetsins leiddi til þess að fjárfestar fengu ofurtrú á vaxtarmöguleikum tæknifyrirtækja. Fyrirtæki á borð við [[Microsoft]], [[Yahoo]] og [[AOL]] juku virði sitt gríðarlega á hlutabréfamörkuðum og lítil [[nýsköpun]]arfyrirtæki á sviði tækniþróunar áttu greiðan aðgang að fjármagni. [[Netbólan]] sprakk svo árin 2000–2001 þegar í ljós kom að væntingar fjárfesta voru ekki í takt við arðsemi fyrirtækjanna sem sum hver gerðu slæma yfirtökusamninga til að viðhalda vexti hvað sem það kostaði, og upp komst um nokkur mál þar sem [[bókhaldssvik]]um var beitt til að fegra stöðu fyrirtækja. Niðurstaðan var sú að [[NASDAQ]]-vísitalan þar sem tæknifyrirtæki eru fyrirferðamikil féll og trú fjárfesta á framtíð upplýsingatæknifyrirtækja minnkaði mikið. Hlutabréfahrunið olli niðursveiflu í [[hagkerfi|hagkerfum]] margra vestrænna ríkja. Þegar upp er staðið hafði hrunið þó meiri áhrif á hlutabréfamarkaðina en fyrirtækin sjálf sem flest lifðu það af.
 
== Heimildir ==