„Upsir“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Ahjartar (spjall | framlög)
Heimildir
Ahjartar (spjall | framlög)
Viðbót við texta
Lína 1:
[[Mynd:Upsakapella.jpg|right|thumb|Upsakapella. Forkirkja síðustu kirkjunnar á Upsum.]]
'''Upsir''' er bær í [[Svarfaðardalur|Svarfaðardal]] og stendur í útjaðri [[Dalvík]]ur utan við [[Brimnesá]]. Ofan við bæinn er [[Upsafjall]]. Upsir eru landnámsjörð. [[Karl Steinröðarson]] reisti bú sitt þar var en hann nam [[Upsaströnd]] frá Upsum til Míganda. [[Svarfdæla saga]] greinir öðru vísi frá, þar er sagt að [[Karl rauði Þorsteinsson]] hafi búið á Upsum, einnig Karl hinn ungi sonur hans og síðan Þorgrímur sonur [[Ljótólfur goði|Ljótólfs goða]] á [[Hof í Svarfaðardal|Hofi]]. Upsir er gamall kirkjustaður og líklega hefur kirkja verið reist þar fljótlega eftir kristnitöku. Fyrstu heimildir um hana eru í Prestssögu [[Guðmundur Arason|Guðmundar Arasonar]], en hann var prestur á Upsum skamma hríð 1196. [[Upsakirkja]] var lögð af er [[Dalvíkurkirkja]] var reist og síðan var hún rifin að mestu. Gamla forkirkjan stendur þó enn í kirkjugarðinum miðjum og kallast Upsakapella.
[[Bjarni Pálsson]] (1719-1779) fyrsti landlæknir Íslands, var fæddur að Upsum. Bróðir Bjarna var Gunnar Pálsson (f. 1714) prófastur og síðar skólameistari á Hólum. Hann var ekki síður þekktur sem sálmaskáld. Faðir hansþeirra bræðra var séra Páll Bjarnason prestur á Upsum. Hann var, landsþekkt skáld á sinni tíð.
 
Síðasti prestur á Upsum var sr. [[Baldvin Þorsteinsson]] (1781-1858) en hann var bróðir sr. [[Kristján Eldjárn Þórarinsson|Kristjáns]] á [[Tjörn í Svarfaðardal|Tjörn]], sr. [[Stefán Hallgrímsson|Stefáns]] á [[Vellir|Völlum]] og sr. [[Hallgrímur Þorsteinsson|Hallgríms]] á [[Hraun í Öxnadal|Hrauni]]. Í tíð Baldvins varð einGuðrún vinnukonanBjarnadóttir, vinnukona á bænum, fyrir byssuskoti og lést. [[Hans Balsdvinsson|Hans]], sonur sr. Baldvins, var bendlaður við málið og ákærður fyrir manndráp en síknaður því ljóst þótti að um voðaskot hefði verið að ræða. Málið loddi þó við Hans alla æfi. Vinnukonan gekk aftur og fylgdi þeim Upsamönnum lengi og var kölluð Upsa-Gunna. Hans bjó um tíma á Upsum.
 
Oft var margbýlt á Upsum og þaðan var löngum útræði mikið frá Upsaströnd. Hjáleigur voru margar í landi upsa, t.d. Háagerði, Efstakot, Miðkot og Lækjarbakki. Hús og bæir með þessum nöfnum eru enn til á Dalvík en bærinn á Upsum er horfinn með öllu og eina húsið sem enn stendur þar sem bæjarþorpið var forðum er Upsakapella.
 
Á öndverðri 20. öld bjuggu Arnór Björnsson og Þóra Sigurðardóttir lengi á Upsum. Sonur þeirra var [[Víkingur Heiðar Arnórsson]], læknir og prófessor í Reykjavík. Dóttursonur hans er [[Víkingur Heiðar Ólafsson]] píanóleikari.