„Lýðræði“: Munur á milli breytinga

'''Lýðræði''' er vítt [[hugtak]] yfir þær stjórnmálastefnur sem byggja á þátttöku [[almenningur|almennings]] í ákvörðunum er hann varðar. Grunnútgangspunkturinn er því að [[vald]]ið í tilteknu samfélagi manna eigi sér frumuppsprettu áhjá [[fólk]]inu. Fyrr á öldum, allt fram að [[nútíminn|nútímanum]], var [[fullveldi]] talið til óskoraðs guðdómleika konunga á Vesturlöndum. Almenningur lét ekki til sínasín taka fyrr en í [[franska byltingin|frönsku byltingunni]] var gerð. Í [[Sjálfstæðisyfirlýsing Bandaríkjanna|sjálfstæðisyfirlýsingu Bandaríkjanna]] ervar vísað til sameiginlegs „''réttar fólksins''” sem ekki hafði áður spurst til.

[[Fulltrúalýðræði]] er algengasta mynd lýðræðis í dag. Sökum takmarkana á tíma og aukinniaukinnar sérþekkingusérþekkingar sem þarf til þess að taka ákvarðanir um hin ýmsu mál sem skipta máli hefur orðið til sérhæfð verkaskipting þar sem [[stjórnmálamaður|stjórnmálamenn]] bjóða sig fram til embætta. Þessir stjórnmálamennStjórnmálamennirnir þiggja [[umboð]] fólksins í [[kosningar|kosningum]] og gerast þannig fulltrúaarfulltrúar almennings semog taka ákvarðanir fyrir hans hönd. [[Beint lýðræði]] felur í sér beinaað þátttökualmenningur fólksinstekur beinan þátt í ákvarðanatöku, án fulltrúa eða annarra milliliða. Beint lýðræði er sjaldgæfara stjórnafyrirkomulagstjórnarfyrirkomulag en sem dæmi um það má nefna mikilvægi [[þjóðaratkvæðagreiðsla|þjóðaratkvæðagreiðslna]] í [[Sviss]]. Sögulega er eitt þekktasta dæmið um beint lýðræði fengið frá [[Forn-Grikkland]]i, þegar [[borgríki]]ð [[Aþena]] var og hét.

Nokkur skilyrði þarf að uppfylla til þess að [[stjórnarfar]] geti talist lýðræðislegt. ValdhafarValdhafa þurfaþarf að vera kosnirkjósa. Kosningar þurfa að veraskal haldnarhalda með reglulegu millibili sem má ekki vera mjög langt. ÞettaTímabilið tímabilmilli kosninga er nefnt [[kjörtímabil]] og er fjögur ár að meðaltali eða þar um bil. Einnig þarf að ríkja [[tjáningarfrelsi]] því ef því er stjórnað hvað fólkfólki er veitsagt getur það ekki tekið upplýstar ákvarðanir. ÞaðÞessu fylgir því að fólk þarf að hafa aðgengiaðgang að mismunandi upplýsingum. Tiltölulegt frelsi þarf að ríkja meðal fjölmiðla. ÝmissÝmis [[borgaraleg réttindi]] þurfa að vera til staðar, s.s. [[félagafrelsi]], til þess að fólk geti saman unnið að hagsmunamálum sínum.

Benda verður á að þótt ríki teljist [[réttarríki]] og [[stjórnarskrá]]in hafi fögur fyrirheit að geyma þýðir það ekki að reyndin sé svo. Í [[Sovétríkin|Sovétríkjum]] [[kommúnismi|kommúnismans]] setti [[Stalín]] stjórnarskrá í desember [[1936]] þar sem í orði kveðnu var tryggt mál-, prent- og félagafrelsi, en reyndin varvarð önnur.

[[Réttur]]inn til þess að kjósa, [[kosningaréttur|kosningaréttkosningarétturinn]], er takmarkaður. Víðast hvar er miðað við 18 ára kosningaaldur, það að borgarar nái fullorðinsaldri, og að viðkomandi sé [[ríkisborgararéttur|ríkisborgari]] þess lands þar sem kosið er. SumsstaðarSums staðar eru aðrar takmarkanir og sögulegaí sögunni hefur kosningarétturtíðkast meðalað annarsbinda veriðkosningarétt bundinnmeðal annars við [[þjóðerni]], [[kyn]], [[kynþáttur|kynþátt]] og [[eign]]ir.

Á Íslandi fengu konur fyrst kosningarétt árið [[1915]]. Í Sviss þurftu þær að bíða þess allt til ársins 1975.

Miklu máli skiptir hvernig [[kosningakerfi]] er í landinu, hvort um sé að ræða hlutfallslega listakosningu eða [[einmenningskjördæmi|ein-]] eða [[tvímenningskjördæmi]]. Fyrst þarf að ákvarða hversu mörg [[kjördæmi]]<nowiki/>n eiga að vera. Í [[Ísrael]] er landið allt eitt kjördæmi en [[kjördæmi Íslands]] eru nú sex talsins.

Kosningakerfi gefa góða vísbendingu um það hvers kyns [[flokkakerfi]] myndastverða til. Ein- og tvímenningskjördæmi stuðla að öðru óbreyttu að flokkakerfi tveggja ráðandi flokka, líkt og í Bretlandi. Hlutfallslegt listakerfi stuðlar hins vegar að aukinni [[valddreifing]]u og fjölflokkakerfi þar sem minnihlutahópar komast frekar að.