„Hugræn atferlismeðferð“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Bæti við í inngangi. Skipti út skammstöfun fyrir fullt orð. |
lagaði heimildir o.fl. |
||
Lína 1:
'''Hugræn atferlimeðferð''' (stundum skammstafað '''HAM''' eða CBT af enska heitinu ''cognitive behavioral therapy'') er meðferðarúrræði sem gengur út á það að hjálpa fólki að þekkja sínar eigin óheilbrigðu hugsanir, hegðun, og viðhorf, og kunna betur að kljást við þau. Meðferðin var upphaflega þróuð til að vinna gegn [[þunglyndi]] en hún hefur reynst gagnleg við hinum ýmsu kvillum svo sem almennum [[kvíði|kvíða]], [[fælni]], [[svefn]]leysi, [[Lystarstol|lystarstoli ''(anorexíu)'']], [[geðhvarfasýki]], [[áfengissýki]], verkjalyfjafíkn, og ýmsum kækjum. Einnig getur hún bætt líðan fólks sem verður alvarlega veikt. Árangur af hugrænni atferlismeðferð við meðferð þessara raskana er í flestum tilfellum sambærilegur eða betri en árangur lyfjameðferðar, en aðgengi er lakara.<ref>[http://www.laeknabladid.is/tolublod/2011/11/nr/4367 Gagnsemi hugrænnar atferlismeðferðar við lyndis- og kvíðaröskunum hjá fullorðnum]Læknablaðið, skoðað 5. mars, 2019.</ref>
Nafnið ''hugræn atferlismeðferð'' vísar til [[hugræn meðferð|hugrænnar meðferðar]] og [[atferlismeðferð]]ar en nálganir úr báðum meðferðum eru notaðar í hugrænni atferlismeðferð.
Lína 8:
Hugræn atferlismeðferð er gjarnan kennd við bandaríska geðlækninn Aaron T. Beck (f.1921) sem var menntaður í sálgreiningu. Í rannsóknum sínum komst hann að því að aðferðir sálgreiningar gengju ekki upp við meðferð þunglyndis. Beck var undir áhrifum frá hinni svokölluðu hugrænu byltingu í sálfræði sem átti sér stað á árunum 1950-1970 en þó ekki síður undir áhrifum frá aðferðum atferlismeðferðar. Á grunni rannsókna sinna og meðferðarreynslu byggði Beck þá kenningu að það hvernig við hugsum, túlkum atburði og högum daglegu lífi ráði miklu um líðan okkar. Sálfræðingurinn Albert Ellis (1913–2007) hafði einnig áhrif á mótun hugrænnar atferlismeðferðar. Nemandi Becks, sálfræðingurinn David Burns útfærði hugsanaskekkjur á nákvæmari hátt í bók sinni ''Feeling Good'' árið 1980.
Hugræn atferlismeðferð var fyrst tekin í notkun á kerfisbundinn hátt á geðsviði [[Reykjalundur|Reykjalundar]] árið 1997. Í ljós kom að þeir sem fengu hugræna atferlismeðferð í einstaklingsmeðferð náðu marktækt betri árangri en aðrir sjúklingar, bæði hvað varðar þunglyndi, kvíða og vonleysi. <ref>[http://ham.reykjalundur.is/medferdarhandbok/ HAM, meðferðarhandbók] Reykjalundur.is, skoðað 5. mars, 2019</ref>
== Meðferð og áherslur ==
Í hugrænni atferlismeðferð er áherslan á samspilið sem hlýtur að vera til staðar milli hugsana, líðunar, líkamlegs ástands og hegðunar. Þar er sérstaklega athugað hvernig hegðun okkar og hugsanir hafa áhrif á líðan og líkamlegt ástand. Þegar það hefur verið kortlagt eru hugsanaskekkjur endurmetnar og hegðuninni hnikað til betri vegar. Rannsóknir sýna að meirihluti þeirra sem sækja sér slíka sálfræðimeðferð fá nokkurn eða talsverðan bata.<ref>[http://www.greiningogmedferd.net/medferd/ham-hugraen-atferlismedferd/ Hugræn atferlismeðferð] Greining og meðerð, skoðað 5. mars, 2019.</ref>
Hugræn atferlismeðferð byggir á rökhyggju og skipulagi og er afmörkuð í tíma. Í hugrænni atferlismeðferð er skjólstæðingi kennt að bera kennsl á ósjálfráðar óhjálplegar hugsanir og meta hvaða áhrif atferli hefur á líðan. Skjólstæðingi er kennt að líta á hugsanir sínar sem tilgátu (eina af mörgum), en ekki endilega þá einu réttu. Þegar ósjálfráðar hugsanir tengdar vandanum og vanlíðan hafa verið kortlagðar er skjólstæðingi kennt að endurmeta hugsanir sínar með skipulögðum hætti og breyta hegðun með það að markmiði að bæta líðan sína.
Venjulega ver einstaklingurinn 1-3 klukkustundum á viku með meðferðaraðilanum, en auk þess eru honum settar fyrir ýmsar æfingar til að gera á milli tíma
Í hugrænum hluta meðferðarinnar leitast meðferðaraðili og sjúklingur við að greina hvaða hugsanir og tilfinningar fylgja t.d. kvíðaköstum. Þessar hugsanir og tilfinningar eru síðan ræddar í samhengi "hugræns líkans" af ofsakvíða. Hugrænt líkan af ofsakvíða gerir ráð fyrir því að óæskileg hugarferli, sem kunna að vera ómeðvituð, hrindi af stað vítahring af óttaviðbrögðum.
Lína 21:
Meðferðaraðili og sjúklingur ræða hvort og hvaða aðstæður sjúklingurinn forðast og meta hversu alvarleg áhrif það hefur á líf hans. Síðan vinna þeir í sameiningu að því að yfirstíga verstu hindranirnar. Sjúklingurinn nálgast aðstæður venjulega í nokkrum þrepum. Með breyttum hugsunarhætti öðlast einstaklingurinn smám saman betra vald yfir viðbrögðum sínum.
Ólíkt því sem tíðkast í sumum gerðum sálrænna meðferða er ekki lögð áhersla á fortíðina í hugrænni atferlismeðferð. Þess í stað
== Hugsanaskekkjur ==
Lína 39:
* '''Uppnefni''' – Sambland af óréttmætri alhæfingu, neikvæðri rörsýn og allt-eða-ekkert hugsunarhætti þar sem við skilgreinum okkur sjálf og „brennimerkjum“ vegna einstakra athafna eða ófullkomleika. Ein mistök eða jafnvel frammistaða í meðallagi gerir okkur að fíflum, bjánum, aumingjum, ónytjungum, letingjum, kærulausum o.s.frv.
* '''Sjálfmiðun''' – Við teljum okkur ábyrg fyrir atvikum eða atburðum sem eru alls ekki á okkar valdi.
* '''Óraunhæf boð og bönn''' – Við metum okkur sjálf og frammistöðu okkar í ljósi óraunhæfra boða og banna. Við setjum okkur reglur sem fela í sér að við eigum eða verðum skilyrðislaust að gera eða vera eitthvað og megum aldrei bregða út af reglunni.<ref>[http://ham.reykjalundur.is/medferdarhandbok/ Meðferðarhandbók -HAM] Reykjalundur.is, skoðað 5. mars, 2019.</ref>
==Tenglar==
Lína 46:
== Tilvísanir ==
{{reflist}}
[[Flokkur:Klínísk sálfræði]]
| |||