„Dwight D. Eisenhower“: Munur á milli breytinga

Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip
Lína 34:
Eisenhower fæddist undir nafninu David Dwight Eisenhower í bænum [[Denison, Texas|Denison]] í [[Texas]] en ólst upp í [[Kansas]]. Hann rakti ættir sínar til [[Holland|hollenskra]] landnema frá [[Pennsylvanía|Pennsylvaníu]]. Fjölskylda hans var mjög trúrækin: móðir hans var upphaflega [[Lúterstrú|lútersk]] en gekk síðar til liðs við [[Vottar Jehóva|votta Jehóva]]. Eisenhower sjálfur var ekki skráður í neitt trúfélag fyrr en árið 1952, meðal annars vegna stöðugra flutninga á hernaðarferli sínum.<ref>{{Vefheimild|url=https://www.eisenhower.archives.gov/research/subject_guides/pdf/Eisenhower_Religion.pdf |titill=Study guide on Eisenhower and religion |útgefandi=Eisenhower Presidential Library |mánuðurskoðað=17. janúar|árskoðað=2019 |tungumál=enska }}</ref> Eisenhower útskrifaðist úr bandaríska hernaðarháskólanum West Point árið 1915 og kvæntist [[Mamie Eisenhower|Mamie Doud]]. Hjónin eignuðust tvo syni.
 
Í [[fyrri heimsstyrjöldin]]ni sótti Eisenhower um stöðu í vesturvígstöðvunum í Evrópu en umsókn hans var hafnað og hann var þess í stað settur yfir herdeild sem sá um þjálfun [[Skriðdreki|skriðdreka]]liða. Eftir stríðið gegndi hann herþjónustu undir ýmsum hershöfðingjum og var gerður að fylkishershöfðingja árið 1941. Eftir að Bandaríkin gengu inn í [[seinni heimsstyrjöldin]]a varskipaði Eisenhower[[Franklin faliðD. Roosevelt]] skipuleggjaárið innrásir1943 Eisenhower yfirhershöfðingja [[Bandamenn (seinni heimsstyrjöldin)|bandamanna]] (enska: ''Supreme Allied Commander'') í Evrópu. Eisenhower var falið að skipuleggja innrásir bandamanna í [[Norður-Ameríka|Norður-Afríku]] og [[Sikiley]]. Hann hafði síðan umsjón yfir [[Innrásin í Normandí|innrásunum í [[Frakkland]] og [[Þriðja ríkið|Þýskaland]]. Eftir stríðiðinnrásina varðtók Eisenhower yfirmaðurvið herforingjaráðsuppgjöf BandaríkjahersÞjóðverja og varð síðan forsetií [[Columbia-háskóli|Columbia-háskólaReims]]. Fráþann 19517. tilmaí 1952árið var1945.<ref hannname=bls324>{{Bókaheimild|titill=Bandaríkjaforsetar|höfundur=Jón fyrstiÞ. yfirhershöfðingiÞór|útgefandi=Urður [[Atlantshafsbandalagiðbókafélag|Atlantshafsbandalagsins]].ár=2016|bls=324}}</ref>
 
Eftir stríðið var Eisenhower skipaður yfirmaður herforingjaráðs Bandaríkjahers. Hann gegndi því embætti til ársins 1948, en þá sagði hann sig úr hernum og gaf út endurminningar sínar af stríðinu í Evrópu undir titlinum ''Crusades in Europe''. Í bandarísku forsetakosningunum árið 1948 sóttust báðir stóru stjórnmálaflokkarnir eftir Eisenhower sem forsetaefni og [[Harry S. Truman]], sitjandi forseti Bandaríkjanna úr [[Demókrataflokkurinn|Demókrataflokknum]], gekk svo langt að bjóðast til þess að vera varaforseti Eisenhowers ef Eisenhower vildi bjóða sig fram í hans stað fyrir Demókrata.<ref name=bls324/> Eisenhower afþakkaði boðin og gerðist þess í stað forseti [[Columbia-háskóli|Columbia-háskóla]]. Frá 1951 til 1952 var hann fyrsti yfirhershöfðingi [[Atlantshafsbandalagið|Atlantshafsbandalagsins]].
 
===Forsetatíð (1952–1961)===
Árið 1952 gaf Eisenhower kost á sér í forsetakosningum Bandaríkjanna fyrir [[Repúblikanaflokkurinn|Repúblikanaflokkinn]]. Hann bauð sig einkum fram til þess að koma í veg fyrir að öldungadeildarþingmaðurinn [[Robert A. Taft]] væri útnefndur frambjóðandi flokksins. Taft var einangrunarsinni sem var á móti Atlantshafsbandalaginu og vildi ekki að Bandaríkin hefðu afskipti af alþjóðamálum. Eisenhower vann útnefningu flokksins og vann síðan stórsigur í forsetakosningunum á móti [[Demókrataflokkurinn|demókratanum]] [[Adlai Stevenson II|Adlai Stevenson]]. Sigur Eisenhowers var fyrsti sigur Repúblikana í forsetakosningum frá því að [[Herbert Hoover]] vann árið 1928. Eisenhower vann endurkjör árið 1956, aftur á móti Stevenson.
 
Lína 45 ⟶ 48:
 
Í [[Súesdeilan|Súesdeilunni]] árið 1956 fordæmdi Eisenhower innrás Breta, Frakka og Ísraela í Egyptaland og neyddi þá til að draga sig burt með því að hóta að beita þá efnahagsþvingunum. Hann fordæmdi einnig innrás Sovétríkjanna í Ungverjaland eftir [[Uppreisnin í Ungverjalandi|ungversku uppreisnina]] árið 1956 en greip ekki til beinna aðgerða til að stöðva hana.
 
Eisenhower ferðaðist mikið á forsetatíð sinni. Hann var meðal annars fyrsti forseti Bandaríkjanna sem heimsótti Ísland, en það gerði hann á leið á leiðtogaráðstefnu í Genf þann 16. júlí árið 1955 og hitti m. a. [[Ásgeir Ásgeirsson]] forseta og [[Ólafur Thors|Ólaf Thors]] forsætisráðherra. Eisenhower hafði áður komið til landsins sem hershöfðingi á stríðsárunum.<ref>{{Bókaheimild|titill=Bandaríkjaforsetar|höfundur=Jón Þ. Þór|útgefandi=Urður bókafélag|ár=2016|bls=327}}</ref>
 
Eftir að Sovétríkin skutu [[Spútnik 1]] á sporbaug árið 1957 skipaði Eisenhower stofnun [[Geimferðastofnun Bandaríkjanna|Geimferðastofnunar Bandaríkjanna]], sem leiddi til þess að [[Geimkapphlaupið|geimkapphlaup]] hófst milli Bandaríkjanna og Sovétríkjanna. Stjórn Eisenhowers skipulagði og samþykkti [[Innrásin í Svínaflóa|innrásina í Svínaflóa]], sem var framkvæmd á stjórnartíð eftirmanns hans, [[John F. Kennedy|Johns F. Kennedy]].<ref>Robert E. Quirk (1993). Fidel Castro, bls. 303 New York and London: W.W. Norton & Company. ISBN: 978-0393034851.</ref>
Lína 52 ⟶ 57:
Í kveðjuávarpi sínu til Bandaríkjamanna árið 1963 lýsti Eisenhower yfir áhyggjum af óhóflegum fjárframlögum Bandaríkjamanna til hernaðarmála og yfir því að stjórnvöld gerðu samninga við vopnaframleiðendur í einkaeigu.
 
Í könnunum Gallup mældist Eisenhower þrettán sinnum dáðasti maður Bandaríkjanna.<ref>{{Vefheimild|url=http://www.gallup.com/poll/1678/most-admired-man-woman.aspx|titill=Most Admired Man and Woman|útgefandi=Gallup, Inc.|mánuðurskoðað=17. janúar|árskoðað=2019}}</ref>
 
== Tenglar ==