„Franklin D. Roosevelt“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
TKSnaevarr (spjall | framlög) Ekkert breytingarágrip |
TKSnaevarr (spjall | framlög) Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 31:
'''Franklin Delano Roosevelt''' ([[30. janúar]] [[1882]] - [[12. apríl]] [[1945]]), oft kallaður '''FDR''', var 32. [[forseti Bandaríkjanna]] á árunum [[1933]] til [[1945]]. Roosevelt fæddist í [[Hyde Park (New York-fylki)|Hyde Park]] í [[New York-fylki]]. Franklin kvæntist eiginkonu sinni [[Eleanor Roosevelt|Eleanor]] [[17. mars]] [[1905]] þrátt fyrir mótmæli móður hans. Saman eignuðust þau 6 börn; Önnu, James, Franklin Delano Jr. (lést nokkurra mánaða gamall), Elliot, annan Franklin Delano Jr. og loks John Aspinwall.
Franklin Roosevelt er af mörgum talinn einn merkasti einstaklingur 20. aldarinnar. Hann var 32. forseti Bandaríkjana og er jafnframt sá eini til að vera kosinn oftar en tvisvar sinnum. Ennfremur leiddi hann Bandaríkin í gegnum tvær af mestu hörmungum sem þau hafa þurft að ganga í gegnum, [[Kreppan mikla|kreppuna miklu]] og [[Seinni heimsstyrjöldin|seinni heimstyrjöldina]]. Hann tók við af [[Herbert Hoover]] árið 1933 en þá hafði kreppan mikla staðið yfir síðan 1929 eftir að fjármálakerfið hafði fallið. Með áætlun sinni „[[Ný gjöf|nýju gjöfinni]]“ (enska: „The New Deal“) tókst honum að gera Bandaríkin aftur að heimsveldinu sem það er í dag. Hann var einnig við stjórnvölinn í gegnum nærri alla seinni heimsstyrjöldina en eftir að hafa barist við [[lömunarveiki]] í rúma tvo áratugi lést hann þann 12. apríl árið 1945 úr heilablóðfalli, einungis þremur vikum áður en Þjóðverjar gáfust upp.
== Leið Roosevelt til valda ==
Lína 41:
Árið [[1929]] skall heimskreppan á af fullu afli. Hlutabréf í kauphöll New York, Wall Street, hríðféllu og í kjölfarið urðu 13 milljónir Bandaríkjamanna atvinnulausir. Heildarverðmæti framleiðslu féll úr 93 milljörðum dollara niður í 52 milljarða á einu ári og einn þriðji allra banka í Bandaríkjunum fór á hausinn.<ref>Poulsen, Henning.1985 Saga mannkyns, Ritröð AB 13. bindi Almenna Íslenska bókafélagið Reykjavík</ref> Margir töldu [[Herbert Hoover]], þáverandi forseta, seinan til að athafast eitthvað og varð hann í kjölfarið mjög óvinsæll. Á sama tíma stóð Roosevelt sig með miklum ágætum sem ríkisstjóri New York. Hann kom á fót allskyns atvinnubótavinnu og hlaut í kjölfarið mikið lof landsmanna. Þegar kom að forsetakosningum árið 1932 kom því engum á óvart að Demókratar skildu útnefna Roosevelt frambjóðanda sinn til forsetaembættis og hann sigraði þáverandi forseta með afgerandi mun.<ref>http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/USArooseveltF.htm</ref>
Þegar Roosevelt tók við starfi forseta Bandaríkjanna í janúar árið [[1933]] lofaði hann miklum umbreytingum fyrstu hundrað dagana í starfi undir nafninu [[ný gjöf]] eða „New Deal“, sem hann stóð við því á þessum tíma tókst honum að koma í gegnum þingið fimmtán nýjum lagafrumvörpum til að sporna við kreppunni. Flest þessara frumvarpa voru til að hjálpa tilteknum atvinnugeirum að komast aftur á kjölinn og sem dæmi má nefna „the Works Projects Administration“ (WPA), „the Civilian Conservation Corps“ (CCC), „the National Youth Administration“ (NYA)<ref>http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/USArooseveltF.htm</ref>. Roosevelt lokaði einnig öllum bönkum í Bandaríkjunum og bannaði opnun þeirra þar til gengið hafði verið úr skugga um að þeir ættu fyrir skuldum sínum. Við þessar breytingar jókst álit almennings á bankageiranum upp á nýtt og það ýtti aftur undir velmegun og kom þeim að lokum í gegnum kreppuna.<ref>Poulsen, Henning.1985 Saga mannkyns, Ritröð AB 13. bindi Almenna Íslenska bókafélagið Reykjavík</ref> Árið 1935 setti hann svo lög sem nefndust „önnur nýja gjöfin“ eða „The Second New Deal“. Þau lög lögðu undirstöðu að bandarísku félagskerfi með tilkomu hluta eins og atvinnuleysisbóta, öryrkjabóta og ellilífeyri sem og hærri skatttöku á þá háttlaunuðu.<ref>http://www.whitehouse.gov/about/presidents/franklindroosevelt</ref>
Roosevelt var endurkjörinn með miklum yfirburðum árið 1936 og var þetta seinna tímabil hans ekki eins atkvæðamikið og það fyrra. Þar má helst kenna um gífurlegri andstöðu sem hann varð fyrir frá [[Hæstiréttur Bandaríkjanna|hæstarétti Bandaríkjanna]], en stór hluti hæstaréttardómaranna hafði verið skipaður í starf af forverum Roosevelt og voru þeir Rebúblikanar. Þrátt fyrir það þá tókst honum að lögleiða frumvarp um lágmarkslaun verkafólks.<ref>http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/USArooseveltF.htm</ref>
| |||