|
/ref>
[[Mynd:Halldór_Kiljan_Laxness_1955.jpg|thumb|right|Halldór árið 1955]]
'''Halldór (Kiljan) Laxness''' ([[23. apríl]] [[1902]] - [[8. febrúar]] [[1998]]) var [[Ísland|íslenskur]] [[rithöfundur]] og [[skáld]], jafnan talinn einn helsti íslenski rithöfundurinn á [[20. öldin|20. öld]].
Hann byrjaði snemma að lesa bækur og skrifa sögur, og þegar hann var 13 ára gamall fékk hann sína fyrstu grein birta í [[Morgunblaðið|Morgunblaðinu]] undir nafninu ''H.G.'',<ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=97555&pageId=1199022 ''Hverasilungar og hverafuglar''], Morgunblaðið, 19. mars 1916, bls. 7</ref> og ekki löngu síðar, þá 14 ára gamall, birti hann grein í sama blaði undir sínu eigin nafni ''H. Guðjónsson frá Laxnesi''.<ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=97786&pageId=1200095 ''Gömul klukka''], Morgunblaðið, 7. nóvember 1916, bls. 2</ref>
Á ferli sínum skrifaði Halldór skáldsögur, smásögur, margar blaðagreinar, samdi ljóð, leikrit, þýddi bækur yfir á íslensku og fleira. Halldór hlaut [[Nóbelsverðlaun í bókmenntum]] árið 1955.
== Nafn ==
Halldór Laxness fæddist sem Halldór Guðjónsson. Árið 1905 hóf fjölskylda hans búskap að Laxnesi í Mosfellssveit, og kenndi Halldór sig við þann bæ æ síðar.<ref>Heimir Pálsson (1998): 65.</ref> [[Millinafn]]ið [[Kiljan]] tók hann upp þegar hann [[skírn|skírðist]] til kaþólskrar trúar.<ref>Heimir Pálsson (1998): 65.</ref>
== Ævi ==
[[Mynd:Laxness portrett einar hakonarson 1984.jpg|thumb|250px|Málverk af Halldóri Laxness eftir [[Einar Hákonarson]] frá 1984]]
Halldór var elstur í þriggja systkina hópi, en yngri voru systur hans, Sigríður (28. apríl 1909 - 18. ágúst 1966<ref>[http://m.timarit.is/view_page_init.jsp?issId=113233&pageId=1377723 ''Sigríður Guðjónsdóttir frá Laxnesi - Minning''], Morgunblaðið, 25. ágúst 1966, bls. 17</ref>) og Helga (5. maí 1912 - 15. janúar 1992<ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=124516&pageId=1758343 ''Minning: Helga Guðjónsdóttir frá Laxnesi''], Morgunblaðið, 23. janúar 1992, bls. 33</ref>). Foreldrar Halldórs voru Guðjón Helgi Helgason (23. október 1870 - 19. júní 1919) og Sigríður Halldórsdóttir (27. október 1872 - 17. september 1951)<ref>[http://m.timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=2965583 ''Halldór Kiljan Laxness''], DV, 14. febrúar 1998, bls. 54</ref>. Guðjón var af fátækum ættum og vann meðal annars í vegavinnu um allt Ísland og fékk fyrir það þokkaleg laun. Sigríður móðir Halldórs var ættuð frá [[Ölfus]]i, hún fluttist ung til [[Reykjavík|Reykjavíkur]] þar sem hún og Guðjón kynntust svo síðar.<ref>Halldór Guðmundsson (2004): 7–14.</ref>
Árið 1905 seldi Guðjón húsið sitt í Reykjavík og keypti jörðina Laxnes í Mosfellsdal sem er 20 kílómetrum frá Reykjavík. Þangað fluttist Halldór með foreldrum sínum og móðurömmu, Guðnýju Klængsdóttur (18. febrúar 1832 - 21. mars 1924<ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=5631093], Fréttabréf ættfræðifélagsins, maí 2002, bls. 4 </ref>), ásamt vinnukonu og vinnumanni. Oftast var þó fleira fólk í Laxnesi, bæði gestir og vinnu- og kaupafólk. Halldóri fannst það gæfa hans að hafa fengið að reyna að búa á stóru sveitaheimili og svo virðist sem hann hafi alist upp við góðar aðstæður í Laxnesi.<ref>Halldór Guðmundsson (2004): 17–19.</ref>{{tilvitnun2|Halldór segir í bréfi til Stefáns Einarssonar að samkomulag á heimilinu hafi ávallt verið gott og í minningasögunni Í túninu heima segir hann: „á þessari liðnu tíð kom hlýtt hjartalag, grandvör framkoma og virðíng fyrir náúnganum í staðinn fyrir réttlæti úr tölvu; þar var sú fegurð í mannlegri sambúð sem ekki varð lifað án þrátt fyrir alt og alt og alt.|Halldór Guðmundsson (2004): 19.}}
Halldór byrjaði að skrifa sem barn og fékk ungur áhuga á íslenskri tungu og beitti sér fyrir málrækt í Mosfellsdalnum. Hann gaf út fyrstu bók sína, ''[[Barn náttúrunnar]]'', 1919 þá aðeins 17 ára gamall. Hann skrifaði bókina þegar hann var 16 ára og sat þá frekar á [[Landsbókasafnið|Landsbókasafninu]] að skrifa en að mæta í skólann. ''Barn náttúrunnar'' gaf glöggum bókarýnum fyrirheit um það sem koma skyldi.<ref>Ólafur Ragnarsson (2002): 75–130.</ref>
Þegar Halldór var ungur maður fór hann að ferðast og dvaldi meðal annars í [[Bandaríkin|Vesturheimi]] á árunum 1927–1929. Hann var í [[klaustur|klaustri]] í [[Lúxemborg]] frá desember 1922 fram til haustsins 1923. Í klaustrinu tók hann [[kaþólsk trú|kaþólska trú]] og var skírður og fermdur til kaþólskrar kirkju 6. janúar 1923.<ref>Ólafur Ragnarsson (2007): af myndasíðum á milli bls. 64–65.</ref>
Frumburð sinn, Maríu (10. apríl 1923 - 19. mars 2016<ref>[http://www.mbl.is/greinasafn/grein/1590820/ ''María Halldórsdóttir (minningargrein)''], Morgunblaðið, 31. mars 2016</ref>), eignaðist Halldór með Málfríði Jónsdóttur (29. ágúst 1896 - 7. nóvember 2003<ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=251823&pageId=3483861 ''Málfríður Jónsdóttir (minningargrein)''], Morgunblaðið, 13. nóvember 2003, bls. 2</ref>) sem hann hafði kynnst sumarið 1922 í [[Rønne|Rönne]] á [[Borgundarhólmur|Borgundarhólmi]]; þau giftust samt ekki. Í lok ævi sinnar var Málfríður [[Listi yfir elstu manneskjur á Íslandi|elsti lifandi Íslendingurinn]].
Halldór var tvíkvæntur. Árið 1930 giftist hann Ingibjörgu Einarsdóttur (3. maí 1908 - 22. janúar 1994<ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=126136&pageId=1800431 ''Ingibjörg Einarsdóttir - Minning''], Morgunblaðið, 2. febrúar 1994, bls. 32</ref>) og með henni átti hann soninn Einar (9. ágúst 1931 - 23. maí 2016<ref>[http://www.mbl.is/frettir/innlent/2016/05/25/andlat_einar_laxness/ ''Andlát: Einar Laxness''], Morgunblaðið, 25. maí 2016</ref>). Þau slitu samvistir 1940. Halldór kynntist seinni konu sinni, [[Auður Laxness|Auði Sveinsdóttur]] (30. júní 1918 - 29. október 2012<ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=370381&pageId=6031157 ''Andlát: Auður Sveinsdóttir Laxness''], Morgunblaðið, 31. október 2012, bls. 2</ref>), á [[Laugarvatn|Laugarvatni]] 1939. Samkvæmt frásögn ævisöguritara Halldórs Laxness, [[Halldór Guðmundsson|Halldóri Guðmundssyni]], vildi Halldór fara rólega í sakirnar, og fyrstu árin eftir að þau byrjuðu að vera saman þurfti Auður að bíða þolinmóð eftir honum.<ref>Halldór Guðmundsson (2004): 439–440.</ref> Halldór Guðmundsson segir svo frá að Auður hafi verið tilbúin til þess að færa fórnir fyrir Halldór og getað létt áhyggjum af skáldinu, hún var konan sem Halldór dreymdi um.<ref>Halldór Guðmundsson. Halldór Laxness, ævisaga, bls. 501.</ref> Auður og Halldór giftu sig hjá [[borgarfógeti|borgarfógeta]] 24. desember 1945. Þau fluttu að [[Gljúfrasteinn|Gljúfrasteini]] í [[Mosfellssveit]] árið 1945, en það hús létu hjónin byggja. Það var draumur Halldórs að eignast heimili á sínum bernskuslóðum og þau fengu arkitektinn [[Ágúst Pálsson]] ([[:en:Ágúst Pálsson|en]]) til þess að teikna húsið<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Ágúst_Pálsson</ref>. Auður sá að mestu um að fylgjast með húsasmíðunum á meðan Halldór einbeitti sér að skrifum.<ref>Ólafur Ragnarsson (2007). 72–75.</ref> Halldór og Auður eignuðust tvær dætur - Sigríði (*26. maí 1951) og Guðnýju (*23. janúar 1954).<ref>Halldór Guðmundsson (2004): 557–578.</ref>
Þegar Halldór var orðinn gamall maður og heilsunni farið að hraka fluttist hann á [[Reykjalundur|Reykjalund]]. Þar var hann í fjögur ár og sífellt meira bundinn við rúmið. Halldór Laxness lést 8. febrúar 1998, þá orðinn 95 ára. Í Morgunblaðinu birtist grein eftir [[Matthías Johannessen]] skáld þar sem hann sagði meðal annars:{{tilvitnun2|Þann dag sem Íslendingar gleyma ritsnilld Halldórs Kiljans Laxness gegna þeir ekki lengur hlutverki sínu sem þjóð.<ref>[http://timarit.is/view_page_init.jsp?issId=130287&pageId=1898101 ''Sá sem lifir ekki í skáldskap lifir ekki af hér á jörðinni''], Morgunblaðið, 10. febrúar 1998, bls. 33</ref><ref>[http://www.mbl.is/serefni/laxness/skaldid.html ''Halldór Kiljan Laxness er allur''], Morgunblaðið (sérefni á netinu), sótt 9. júní 2017</ref>}}
|
