|
}}
'''Birki'''
'''Birki''' er [[Ættkvísl (flokkunarfræði)|ættkvísl]] [[jurt]]a af [[birkiætt]] sem vaxa víða um [[norðurhvel]] [[Jörðin|jarðar]]. Birki er skylt [[elri]] (''ölur'') og [[hesli]] sem teljast einnig til birkiættar. ''Birki''tegundum er skift í fimm undirættkvíslir.
Birkið er auðþekkt á smágerðu tenntu laufi og ljósum pappírskenndum berki.
== Birki á Íslandi ==
Á [[Ísland]]i eru tvær birkitegundir [[innlend jurt|innlendar]] og jafnframt mjög einkennandi fyrir [[Flóra Íslands|íslenska náttúru]]: [[ilmbjörk]] (''birki'' í daglegu tali) og [[fjalldrapi]]. Ilmbjörkin er eina innlenda tré landsins sem [[myndun skógs|myndar]] [[skógur|skóga]]. Við [[landnám Íslands|landnám]] er talið að allt að þriðjungur Íslands hafi verið þakinn birkiskógi.
Talið er líklegt að vaxtarlag birkiskóga hafi breyst frá landnámi vegna búskaparhátta og gangið hafi verið á birkiskóga svo skógarleifar eru núna kræklóttar hríslur. [[Fjalldrapi]] getur æxlast við birki og nefnist blendingurinn ''skógviðarbróðir'' en hann er kræklóttur runni. Árið [[1987]] hófust birkikynbætur á Íslandi og var markmið að rækta beinvaxin há þróttmikið birkitré og endurheimta forna reisn íslenska birkisins.
Birki sem er helst þekkt á Íslandi;
* [[Steinbjörk]] ''(Betula ermanii)''
* [[Fjalldrapi]] (''Betula nana'')
* [[Skógviðarbróðir]] ''(Betula nana x pubescens)''
* [[Vörtubjörk]] ''(Betula pendula)''
* [[Ilmbjörk]] (''Betula pubescens'')
== Birkitegundir ==
[[File:DosenmoorBirken1.jpg|thumb|Birkilauf]]
;Birki ættað frá Evrópu og Asíu:
#''[[Betula alnoides]]'' — [[Oddabjörk]] (Kína, Himalaja, norður Indókína)
#''[[Betula ashburneri]]'' (Bhutan, Tíbet, Sichuan, Yunnan fylki í Kína)
#''[[Betula baschkirica]]'' (austur-Evrópa Rússland)
#''[[Betula bomiensis]]'' (Tíbet)
#''[[Betula calcicola]]'' (Sichuan + Yunnan fylki í Kína)
#''[[Betula celtiberica]]'' (Spánn)
#''[[Betula chichibuensis]]'' ([[Chichibu, Saitama|Chichibu]] héruð í Japan)<ref name=Kinver2015>{{cite web|last1=Kinver|first1=Mark|title=UK team germinates critically endangered Japanese birch|url=http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-34378953|website=[[BBC News]]|publisher=[[BBC]]|accessdate=30 September 2015|date=30 September 2015}}</ref>
#''[[Betula chinensis]]''—(Kína, Kórea)
#''[[Betula coriaceifolia]]'' (Uzbekistan)
#''[[Betula corylifolia]]'' - [[Heslibjörk]] (Honshu eyja í Japan)
#''[[Betula costata]]'' [[Rifbjörk]] (norðaustur Kína, Kórea, Primorye hérað í Rússlandi)
#''[[Betula cylindrostachya]]'' (Himalaja, suður Kína, Myanmar)
#''[[Betula dahurica]]'' - [[Drekabjörk]] (austur Síbería, austast í Rússlandi, norðaustur Kína, Mongólía, Kórea, Japan)
# ''[[Betula delavayi]]'' - (Tíbet, suður Kína)
# ''[[Betula ermanii]]'' — [[Steinbjörk]] (austur Síbería, austast í Rússlandi, norðaustur Kína, Kórea, Japan)
#''[[Betula falcata]]'' (Tajikistan)
#''[[Betula fargesii]]'' (Chongqing + Hubei fylki í Kína)
#''[[Betula fruticosa]]'' (austur Síbería, austast í Rússlandi, norðaustur Kína, Mongólía, Kórea, Japan)
#''[[Betula globispica]]'' (Honshu eyja í Japan)
#''[[Betula gmelinii]]'' (Síbería, Mongólía, norðaustur Kína, Kórea, Hokkaido eyja í Japan)
# ''[[Betula grossa]]'' — [[Álmbjörk]] (Japan)
#''[[Betula gynoterminalis]]'' (Yunnan fylki í Kína)
#''[[Betula honanensis]]'' - (Henan fylki í Kína)
#''[[Betula humilis]] - [[Dvergbjörk]] eða ''Betula kamtschatica''— Kamchatka birki ''platyphylla'' (norður og mið Evrópa, Síbería, Kazakhstan, Xinjiana, Mongólía, Kórea)
#''[[Betula insignis]]'' - (suður Kína)
#''[[Betula karagandensis]]'' (Kazakhstan)
#''[[Betula klokovii]]'' (Úkraína)
#''Betula kotulae'' (Úkraína)
#''[[Betula luminifera]]'' (Kína)
#''[[Betula maximowicziana]]'' — [[Silfurbjörk]] (Japan, Kúrileyjar)
#''[[Betula medwediewii]]'' — (Tyrkland, Íran)
#''[[Betula megrelica]]'' - [[Tylftarbirki]] ([[Georgía]])
#''[[Betula microphylla]]'' (Síbería, Mongólía, Xinjiang, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Uzbekistan)
#''[[Betula nana]]'' — [[Fjalldrapi]] (norður og mið Evrópa, Rússland, Síbería, Grænland, Northwest Territories í Kanada))
#''[[Betula pendula]]'' — [[Hengibjörk]] (útbreidd í Evrópu og norður Asíu; Marokkó; villst úr ræktun í Nýja Sjálandi og dreifðum svæðum í Norður Ameríku)
#''[[Betula pendula ssp. szechuanica]]'' — (Tíbet, suður Kína) (áður Betula szechuanica)
#''[[Betula pendula var. platyphylla]]'' - [[Mansjúríubjörk]] (Síbería, austast í Rússlandi, Manchúríu, Kórea, Japan, Alaska, vestur Kanada) (áður Betula platyphylla eða B. mandshurica)
#''Betula potamophila'' (Tajikistan)
#''[[Betula potaninii]]'' (suður Kína)
#''Betula psammophila'' (Kazakhstan)
#''[[Betula pubescens]]'' — [[Ilmbjörk]] (Evrópa, Síbería, Grænland, Nýfundnaland; villst úr ræktun á dreifðum stöðum í Bandaríkjunum)
#''[[Betula pubescens var. litwinowii]]'' (Tyrkland og Georgía)
#''[[Betula raddeana]]'' - [[Flosbirki]] (Kákasus)
#''Betula saksarensis'' (Khakassiya svæði í Síberíu)
#''Betula saviczii'' (Kazakhstan)
#''[[Betula schmidtii]]'' (norðaustur Kína, Kórea, Japan, Primorye fylki í Rússlandi)
#''Betula sunanensis'' (Gansu fylki í Kína)
#''[[Betula tianshanica]]'' (Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Uzbekistan, Xinjiang, Mongolia)
#''[[Betula utilis]]'' — [[Snæbjörk]] (Afghanistan, mið Asía, Kína, Tíbet, Himalaja)
#''[[Betula utilis ssp. albosinensis]]'' — [[Koparbjörk]] (norður og mið Kína) (fyrr B. albosinensis)
#''[[Betula utilis|Betula utilis ssp. jacquemontii]]'' — [[Snæbjörk|Nepalbjörk]] (Indland; Himchal Pradesh og Uttar Pradesh austur til Kali Gandaki í Nepal) (samheiti B. jacquemontii)
#''Betula wuyiensis'' (Fujian fylki í Kína)
#''Betula zinserlingii'' (Kyrgyzstan)
''Ath: í mörgum Amerískum heimildum er ''B. pendula'' og ''B. pubescens'' víxlað, þrátt fyrir að þetta séu aðskildar tegundir með mismunandi litningatölu. En sá ruglingur kemur upphaflega frá Linné sjálfum, en hann setti tegundirnar undir nafnið B. alba''
;Birki ættað frá Norður Ameríku:
# ''[[Betula alleghaniensis]]'' — [[Gulbjörk]] (''B. lutea'') (austur Kanada, Vötnunum Miklu, Norðaustur Bandaríkin, Appalachiafjöll)
# ''[[Betula cordifolia]]'' — (austur Kanada, Vötnunum Miklu, Norðaustur Bandaríkin)
# ''[[Betula glandulosa]]'' — [[Hlíðadrapi]], ([[Kirtilbjörk]]) (Síbería, Mongólía, austast í Rússlandi, Alaska, Kanada, Grænland, fjöll vestur Bandaríkjanna og Nýja England, Adirondacks)
# ''[[Betula lenta]]'' — [[Sætbjörk]] (Quebec, Ontario, austur Bandaríkin)
# ''[[Betula lenta f. uber]]'' - (suðvestur Virginía)
# ''[[Betula michauxii]]'' — (Nýfundnalandland, Labrador, Quebec, Nova Scotia)
# ''[[Betula × minor]]'' — (austur Kanada, fjöll norðurhluta Nýja Englands og Adirondacks)
# ''[[Betula nana]]'' — [[Fjalldrapi]] (einnig í Evrópu og norður Asíu)
# ''Betula neoalaskana'' — Alaskahvítbjörk (Alaska og norður Kanada) (amerískt staðbrigði af mansjúríubjörk)
# ''[[Betula nigra]]'' — [[Svartbjörk]] (austur Bandaríkin)
# ''[[Betula occidentalis]]'' — [[Lindabjörk]](''B. fontinalis'') (Alaska, Yukon, Northwest Territories, vestur Kanada, vestur Bandaríkin)
# ''[[Betula papyrifera]]'' — [[Næfurbjörk]] (Alaska, mest af Kanada, norður Bandaríkin)
# ''[[Betula populifolia]]'' — [[Blæbjörk]] (austur Kanada, norðaustur Bandaríkin)
# ''[[Betula pumila]]'' — [[Mýrahrís]] (Alaska, Kanada, norður Bandaríkin)
== Heimild ==
* [http://timarit.is/view_page_init.jsp?pageId=1826141 Snorri Baldursson, Íslenska birkið hnignun þess og endurheimt, Morgunblaðið, Morgunblaðið B - Sunnudagur (19.03.1995)]
== Tengt efni ==
* [[Kúalubbi]]
*[[Berserkjasveppur]]
{{Stubbur|líffræði}}
{{wikiorðabók|birki}}
{{commonscat|Betula}}
{{wikilífverur|Betula}}
==Tilvísanir==
{{reflist}}
[[Flokkur:Birkiætt| ]]
[[Flokkur:Litunarjurtir]]
| 