„Sauðafell“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Viðbót |
Viðbót |
||
Lína 2:
'''Sauðafell''' er bær í [[Miðdalir|Miðdölum]] í [[Dalasýsla|Dalasýslu]] og stendur undir felli með sama nafni. Bærinn er nefndur í [[Landnámabók|Landnámu]], kemur við sögu í [[Sturlunga|Sturlungu]] og var einnig sögusvið atburða á [[siðaskiptin á Íslandi|siðaskiptatímanum.]] Sauðafell telst landnámsjörð, því að [[Erpur Meldúnsson]], [[leysingi]] [[Auður djúpúðga Ketilsdóttir|Auðar djúpúðgu]], fékk Sauðafellslönd og bjó á Sauðafelli. Á 10. öld bjó þar að því er segir í [[Laxdæla saga|Laxdælu]] Þórólfur rauðnef, sem var hetja mikil. Þá er sagt að á Sauðafelli væri allra manna gisting, enda er bærinn í þjóðbraut. Seinna bjó Máni sonur [[Snorri goði|Snorra goða]] á Sauðafelli og síðan Ljótur sonur hans, en um 1200 keypti [[Sighvatur Sturluson]] jörðina og bjó þar og síðan [[Sturla Sighvatsson|Sturla]] sonur hans. Þekktasti atburðurinn sem tengist Sauðafelli er án efa [[Sauðafellsför]] í janúar [[1229]] og þau níðingsverk sem þá voru framin.<ref>Guðrún Nordal, 1998. Ethics and Action in Thirteenth-Century Iceland, Viking Collection 11 (Odense: Odense University Press), bl. 89–99; Jonathan Grove, 2008. ‘Skaldic verse-making in thirteenth-century Iceland: the case of the ''Sauðafellsferðarvísur''’, ''Viking and Medieval Scandinavia'' 4 (2008), 85-131</ref> Í Hundadalsnesi, sem liggur á milli Miðár og Hundadalsár er Grænatóft, sem er engjagarður. Þar hefndi Sturla Sighvatsson Sauðafellsfarar 1229 þegar hann og hans menn felldu Vatnsfirðingana, Þórð og Snorra Þorvaldssyni, 8. mars 1232. Saga Vatnsfirðinga var þar með öll.
Sauðafell var löngum setið af stórbrotnum höfðingjum. Nafnkenndastir þeirra voru Sighvatur Sturluson og Sturla Sighvatsson (1199-1238). Hrafn Oddsson (1226-1289), hirðstjóri, sem var tengdasonur Sturlu Sighvatssonar, sat einnig Sauðafell um skeið á sínum yngri árum. Annar tengdasonur Sturlu, Vigfús Gunnsteinsson, bjó einnig á Sauðafelli.
Eftir fall Sturlu Sighvatssonar í Örlygsstaðabardaga 21. ágúst 1238 bjó Solveig Sæmundsdóttir áfram á Sauðafelli. Við utanför hennar fær hún búið á Sauðafelli í hendur Snorra yngra Sturlusyni en hann fær það aftur frænda sínum Sturlu Þórðarsyni. Eftir brúðkaup Tuma Sighvatssonar og Þuríðar Ormsdóttur í Reykholti fór Snorri Sturluson eldri þess á leit við Sturlu þórðarson að hann léti Sauðafellið í hendur Tuma og var það afráðið. Þegar Sturla Sighvatsson kvæntist Solveigu Sæmundsdóttur hraktist frilla hans, Vigdís Gísladóttir, frá Sauðafelli og norður í Skagafjörð þar sem hún giftist Ófeigi Eiríkssyni, sem var bóndi þar.
Á 16. öld átti [[Daði Guðmundsson]] í [[Snóksdalur|Snóksdal]] bú á Sauðafelli. [[Jón Arason]] biskup kom haustið [[1550]] með Birni og Ara sonum sínum og flokki manna og settist í bú Daða. Daði safnaði þá liði og tókst að króa þá feðga af í kirkjugarðinum á Sauðafelli og handtaka þá. Eigi nutu þeir kirkjugriða. Þeir voru svo fluttir til [[Skálholt]]s og hálshöggnir þar 7. nóvember 1550.
Lína 10 ⟶ 12:
Í bók Björns Th. Björnssonar, ''Muggur, ævi hans og list'', Helgafell 1960, er sagt frá því að Muggur hafi málað litlar landslagsmyndir í olíulitum á Sauðafelli og hafi orðið elskur að útsýninu fram í Hundadalina, séð af klettunum milli Sauðafells og Erpsstaða. Þá útsýn velur hann einnig fyrir smalamyndir líkar þeim sem hann gerði árið áður og fær þá einn af sonum Björns sýslumanns Bjarnarsonar til að sitja fyrir. Auk þess málar hann mynd af gömlu kirkjunni á Sauðafelli og aðra af bæjarhúsunum á Kvennabrekku. Þekktasta málverkið af Sauðafelli er eftir Collingwood en frummynd þess verks er varðveitt á Þjóðminjasafni Íslands.
Björn Bjarnarson (1853-1918), sýslumaður, bjó á Sauðafelli 1891 til 1915. Hann var þingmaður Dalamanna um skeið og stofnaði Listasafn Íslands 1885. Gamla sýslumannshúsið á Sauðafelli, sem var endurbyggt af miklum myndarbrag á árunum 2013 til 2016, var upphaflega reist 1897. Þingstaður var á Sauðafelli. Sauðafell á land frá Merkjarhrygg á fjallveginum sem
Finnbogi Finnsson ( -1953) og Margrét Pálmadóttir (1866-1935), sem bjuggu þá á Svínhóli, keyptu Sauðafell 1918 og bjuggu þar til æviloka og hvíla í kirkjugarðinum á Sauðafelli. Frá þeim Sauðafellshjónum er stækkandi ættbogi og barnabörn þeirra stóðu árið 2016 að útgáfu á ljóðum Margrétar, ''Ljóð Margrétar Pálmadóttur frá Sauðafelli'', Reykjavík 2016. Þar er eftirfarandi stöku að finna:
Lína 24 ⟶ 26:
Breskur loftvarnarbelgur, sem slitnað hafði frá Bretlandi í seinni heimsstyrjöldinni og hrakist til Íslands, náðist við Sauðafell í nóvember 1940. Sauðafellstunga nefnist svæðið á milli Miðár og Tunguár og í Tunguá er Svalbarðsfoss.
Kirkja var á Sauðafelli til 1919 en var þá rifin og lögð af þegar ný kirkja var reist á [[Kvennabrekka|Kvennabrekku]]. Tvær kirkjur voru í Miðdalasókn, annars vegar á Sauðafelli og hins vegar í Snóksdal og voru báðar altimburhús. Hörðdælingar eiga kirkjusókn að Snóksdal. Messað var til helminga í hvorri kirkju. Í Sauðafellssókn voru eftirfarandi fimmtán bæir: Háafell, Svarfhóll, Fellsendi, Þórólfsstaðir, Erpsstaðir, Sauðafell, Gröf, Breiðabólstaður, Hlíðartún, Skallhóll (áður Hvítskjaldarhóll), Fremri-Hundadalur, Neðri-Hundadalur, Bær, Skörð og Hamraendar. Hvorki tilheyrði lénsjörð prestakallinu né ákveðin bújörð prestinum. Sauðafellskirkja átti land í Sauðfellingamúla og afrétt á Sanddal. Hlaðin fjárrétt var í Fellsendalandi og réttað var á föstudaginn í 21. viku sumars. Sauðafellskirkja átti einnig Hlíðartún í Sökkólfsdal, Kross í Haukadal og Hamra í Laxárdal. Kirkjan átti einnig ítak í Saurbæjarfjöru í Gilsfirði, en þar var mikil og þekkt sölvatekja og ennfremur 24 málnytukúgildi í fríðu.
'''SAUÐAFELL'''
| |||