„Íran“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
Stonepstan (spjall | framlög) mEkkert breytingarágrip |
||
Lína 30:
|VÞL_ár = 2013|VÞL_sæti = 76|VÞL = {{hækkun}} 0.742|staða = [[Byltingin í Íran|Bylting]]|dagsetning1 = [[11. febrúar]], [[1979]]|atburður1 = Yfirlýst}}
'''Íran''' ([[persneska]] ایران, opinbert heiti '''Íslamska lýðveldið Íran''') er land í [[Mið-Austurlönd]]um með landamæri að [[Aserbaísjan]], [[Armenía|Armeníu]] og [[Túrkmenistan]] í norðri, [[Pakistan]] og [[Afganistan]] í austri, [[Tyrkland]]i og [[Írak]] í vestri og strandlengju að [[Persaflói|Persaflóa]] í suðri og [[Kaspíahaf]]i í norðri. Íran er eina landið sem á bæði land að Kaspíahafi og [[Indlandshaf]]i. Þótt landið hafi verið kallað Íran að minnsta kosti frá tímum [[Akkamenídar|Akkamenída]] var það allt til ársins [[1935]] nefnt [[Grikkland|gríska]] nafninu [[Persía]] á [[Vesturlönd]]um. Árið [[1959]] tilkynnti [[Mohammad Reza Pahlavi]] að bæði nöfnin skyldu notuð. Árið [[1979]] var gerð [[bylting]] í landinu sem leiddi til [[klerkastjórn]]ar [[Ayatollah Khomeini]]s og stofnunar [[íslamskt lýðveldi|íslamska lýðveldisins]] Íran (جمهوری اسلامی ایران). Nafnið Íran þýðir „land [[Aríi|aríanna]]“.
Íran býr yfir miklum [[Jarðolía|olíuauðlindum]] og á stærstu [[jarðgas|gaslindir]] heims. Olíuiðnaður landsins stendur undir 15% af [[Verg landsframleiðsla|vergri landsframleiðslu]] og 45% af tekjum ríkisins. Landið er stofnaðili að [[Samtök olíuframleiðsluríkja|Samtökum olíuframleiðsluríkja]], [[Samtök hlutlausra ríkja|Samtökum hlutlausra ríkja]] og [[Samtök um íslamska samvinnu|Samtökum um íslamska samvinnu]]. Stjórnarfar landsins er blanda af [[lýðræði]] og [[klerkastjórn]] þar sem æðstiklerkur hefur mikil pólitísk áhrif. Íran er annað fjölmennasta ríki Mið-Austurlanda og 17. fjölmennasta ríki heims með yfir 77 milljónir íbúa. Íran er fjölmenningarríki en [[Persar]] eru rúm 60% þjóðarinnar. Að auki búa þar [[Aserar]], [[Kúrdar]], [[Lúrar]], [[Arabar]], [[Balúkar]] og [[Túrkmenar]]. [[Persneska]] er opinbert tungumál landsins og [[sjía íslam]] er ríkistrú.
Lína 106:
Íran liggur aðallega á [[íranska hásléttan|Írönsku hásléttunni]] nema við Kaspíahaf og í héraðinu [[Khuzestan]] í vestri. Landið er eitt það fjalllendasta í heimi og margir fjallgarðar skipta hásléttunni upp. Flestir þeirra eru í vesturhlutanum sem jafnframt er þéttbýlasti hlutinn. Þar eru [[Kákasusfjöll]], [[Zagrosfjöll]] og [[Alborzfjöll]]. Hæsti tindur Írans er [[Damavandfjall]] sem rís 5610 metra yfir sjávarmáli. Það er jafnframt hæsta fjall [[Evrasía|Evrasíu]] vestan við [[Hindu Kush]].
Í norðurhluta Írans eru þéttir [[regnskógur|regnskógar]], [[Hyrkaníuskógarnir]]. Í austurhlutanum eru aðallega [[eyðimörk|eyðimerkur]] eins og salteyðimörkin [[Dasht-e Kavir]]. Þar er að finna [[saltstöðuvatn|saltstöðuvötn]]. Þar eru fjöllin
Einu stóru [[slétta|slétturnar]] er að finna við strönd Kaspíahafs og norðurströnd Persaflóa þar sem landamæri Írans og Íraks liggja við ána [[Arvand Rood]]. Minni sléttur er að finna við strönd Persaflóa, við [[Hormússund]] og Ómanflóa.
=== Dýralíf ===
Mörg stór spendýr finnast í Íran, þar á meðal [[bjarndýr]], [[gasella|gasellur]], [[villisvín]], [[úlfur|
Eitt frægasta spendýr Írans er [[asíublettatígur]] sem er [[í bráðri útrýmingarhættu]]. Stofninn hrundi eftir írönsku byltinguna 1979. [[Persneskur hlébarði]] er stærsta undirtegund hlébarða og lifir aðallega í norðurhluta landsins. Hann er líka í útrýmingarhættu. Áður lifðu [[asíuljón]] og [[kaspíahafstígur]] í landinu en þeim var útrýmt snemma á 20. öld.
Að minnsta kosti 74 tegundir lífvera í Íran eru á [[rauði listi IUCN|
== Tenglar ==
| |||