„Mongólaveldið“: Munur á milli breytinga

'''Mongólaveldið''' var stærsta samfellda [[ríki]] sögunnar og næststærsta [[heimsveldi]] sögunnar á eftir [[Breska heimsveldið|breska heimsveldinu]]. Það varð til við sameiningu [[Mongólar|mongólskra]] og [[Tyrkir|tyrkískratyrkneskra]] þjóða þar sem [[Mongólía]] er nú og óx gríðarlega á tímum [[Gengis Kan|Gengiss Kan]]. Á síðari hluta [[13. öldin|13. aldar]] náði það yfir [[Asía|Asíu]] endilanga, frá [[Japanshaf]]i til [[Dóná]]r í [[Evrópa|Evrópu]] og frá [[Hólmgarður|Hólmgarði]] til [[Kambódía|Kambódíu]], 33.000.000 ferkílómetra svæði eða 22% af þurrlendi [[jörðin|jarðarinnar]],. þarÞar sembjuggu þá bjuggu um hundrað milljónmilljónir manna.

Þetta mikla heimsveldi varvarð þó skammlíft og brotnaði upp þegar [[Gullna hirðin]] í [[Rússland]]i og [[Jagataíkanatið]] í [[Mið-Asía|Mið-Asíu]] urðu í reynd sjálfstæð og neituðu að viðurkenna völd [[Kúblaí Kan]]s. Þegar hann lést [[1294]] hafði Mongólaveldið klofnað í fjögur kanöt; [[Júanveldið]] í Kína sem líka ríkti yfir Mongólíu og var að nafninu til yfir hin hafinsett, GullnaGullnu hirðinhirðina í Rússlandi, JagataíkanataiðJagataíkanatið í Mið-Asíu og [[Ilkanatið]] í [[Mið-Austurlönd]]um þar sem [[Persaveldi]] hafði áður verið.

{{commons|Category:Mongol Empire|Mongólaveldinu}}[[Gengis Kan|Genghis Kahn]], sameinaði með pólitískri snilld og hernaðarstyrk [[Mongól-Tyrkíska|mongólska og tyrkneska]] þjóðflokka sem áttu í stöðugum deilum árið 1206. HannÍ Norður-<nowiki/>[[Kína]] komst hann fljótt íupp á deilurkant við veldi [[Jurchen]] og vestur Vestur-Xia í norður [[Kína]]. Meðan síðasta stríðið á mótilokaorustunni vesturvið Vestur-<nowiki/>[[Xinjiang|Xia]] fórstóð, fram varðveiktist [[Gengis Kan|Genghis Kahn]] veikur og dó. Áður en hann dó skipti hann veldinu milli sona sinna og nánustu fjölskyldu. Veldið átti þó áfram að vera sameiginleg eign allrar keisarafjölskyldunnar. Í fyrstu var veldinu stýrt afstýrði [[Ogedei Khan|Ogedei Kan]], þriðjaþriðji synisonur [[Gengis Kan|Genghis Kahn]], veldinu, en eftir að hann dó fór að bera á erfiðleikurerfiðleikum, sem að lokum áttu sinn þátt í endalokum heimsveldisins. Ákveðin sátt náðist þó um [[Kúblaí Kan|Kublai Khan]], barnabarn [[Gengis Kan|Genghis Khan]], en hann var við völd frá 1260-1294.

Hver hermaður ferðaðist á nokkrum hestum og gat hann þannig skipt um hesta eftir þörfum þegar einhver hestanna þreyttist. Hersveitir Mongóla gátu ferðast hratt og víða um af því þeir þurftu ekki að treysta á birgðalínur. Þeir voru einnig með þétt net hraðskreiðra sendiboða og því var ávallt gott samband milli hersveita og foringja.

Kerfi [[Mongólía|Mongóla]] í hernaði var einfalt en árangursríkt. Skipulagningin byggði á gamalli tækni. [[Tugakerfi]] var þekkt frá menningu [[Íran|Írana]] frá tímum AchaemenidAkkemenídaveldisins afí [[Persía|Persíu]] og var herinn var byggður upp af 10 manna flokkum sem voru kallaðir arban. Tíu arbanar gerðu hundrað manna hóp sem var kallaður jaghun, tíu jaghuns voru þúsund manna hersveit kölluð mingghan og tíu mingghans varðurðu svo að af tíu þúsund manna hersveit (tumen). En herinn var ekki alltaf svona skipulagður. Áður fyrr var herinn aðeins tryggur sínum eigin ættflokki eða fjölskyldu en eftir að [[Temujin]] (Genghis Khan) komst til valda, sá hann að kerfið var ekki nógu gott til að halda öllum þessum mongólíslkummongólsku ættflokkum saman. Þess vegna endurskipulagði hann allt kerfið þannig að þegar gerð var árasárás, þá hugsuðuáttu hermennirnir ekki baraað hugsa um herfang, jafnvel í miðri orrustu, heldur börðust þeir hanaberjast til endaloka og söfnuðusafna herfangiherfanginu fremur eftir bardagann.  Höfðinginn fékk þá allt herfangið en skipti því svo niður á menn. [[Gengis Kan|Genghis Kahn]] kom því á að ef mennmaður félluféll í bardaga fékk fjölskylda hans hluta af herfanginu.

Ólíkt [[Víkingar|víkingunum]] og [[Húnar|Húnum]] vorusettust MongólarnirMongólar góðir í umsátrumgjarnan um bæi, vegnaenda þess að eftir aðvoru þeir voru fremri öðrum þjóðum í að setja saman herliðumsáturslið. Þeir voru með verkfræðinga og vísindamenn, sem margir hverjir komu frá [[Kína]], og fleira sem þurfti til að sigrahafa betur í slíkarslíkum orrusturhernaði. {{stubbur|saga}}