„Taívan“: Munur á milli breytinga
Efni eytt Efni bætt við
Ekkert breytingarágrip |
Ekkert breytingarágrip |
||
Lína 1:
{{land
|nafn_á_frummáli = 中華民國<br />ZhongHuá MínGuó
|nafn_í_eignarfalli = Lýðveldisins Kína
|fáni = Flag of the Republic of China.svg
|skjaldarmerki = National Emblem of the Republic of China.svg
|staðsetningarkort = Locator_map_of_the_ROC_Taiwan.svg
|tungumál = [[kínverska]]
|höfuðborg = [[Taípei]]
|stjórnarfar = [[Lýðveldi]]
|titill_leiðtoga = [[Forseti Lýðveldisins Kína|Forseti]]<br />[[Forsætisráðherra Lýðveldisins Kína|Forsætisráðherra]]
|nöfn_leiðtoga = [[Tsai Ing-wen]]<br />[[William Lai]]
|stærðarsæti = 140
|flatarmál = 36.193
|hlutfall_vatns = 10,3%
|mannfjöldaár = 2013
|fólksfjöldi = 23.373.517
|mannfjöldasæti = 52
|íbúar_á_ferkílómetra = 644
|staða = Sjálfstæði
|atburður1 = Stofnun
|dagsetning1 = [[1. janúar]] [[1912]]
|VLF_ár = 2014
|VLF = 517,019
|VLF_sæti = 20
|VLF_á_mann = 22.002
|VLF_á_mann_sæti = 18
|VÞL = {{hækkun}} 0.882
|VÞL_ár = 2014
|VÞL_sæti = 21
|gjaldmiðill = [[Nýr Tævandalur]]
|tímabelti = [[UTC]] +8
|þjóðsöngur = 中華民國國歌
|tld = tw
|símakóði = 886
}}
'''Lýðveldið Kína''' ([[hefðbundin kínverska]]: 中華民國, [[einfölduð kínverska]]: 中华民国; [[Wade-Giles]]: ''Chung-hua Min-kuo'', [[Tongyong Pinyin]]: ''JhongHuá MínGuó'', [[Hanyu Pinyin]]: ''Zhōnghuá Mínguó'') er lýðræðisríki sem nær nú yfir [[Tævan]], [[Pescadoreseyjar]], [[Kinmeneyjar]] og [[Matsueyjar]] undan strönd meginlands [[Kína]]. Nafnið '''Taívan''' er oft notað til að vísa til þessa ríkis en „Kína“ til að vísa til [[Alþýðulýðveldið Kína|Alþýðulýðveldisins Kína]] á meginlandinu.
Taívan var áður þekkt sem „Formósa“. Íbúar voru aðallega [[taívanskir frumbyggjar]] þegar [[Holland|hollenskir]] og [[Spánn|spænskir]] kaupmenn komu sér þar fyrir á [[17. öldin|17. öld]]. Kínverski sjóræninginn [[Koxinga]] hrakti Hollendinga þaðan árið [[1662]] og stofnaði konungsríkið [[Tungning]]. [[Tjingveldið]] lagði eyjuna síðan undir sig árið [[1683]]. Kína lét [[Japan|Japönum]] eyjuna eftir árið [[1895]]. Lýðveldið Kína var stofnað á meginlandi Kína árið [[1912]] þegar síðasti [[Keisari Kína|keisarinn]] sagði af sér. Eftir lok [[Síðari heimsstyrjöld|Síðari heimsstyrjaldar]] fengu Kínverjar aftur yfirráð yfir eyjunni. Þegar [[kínverski kommúnistaflokkurinn]] náði völdum á meginlandi Kína árið [[1949]] fluttist [[Kuomintang|stjórn þjóðernissinna]] undir forystu [[Chiang Kai-shek]] hershöfðingja til Tævan. Stjórnin gerir tilkall til alls [[Kína]] og lengi vel var hún eina alþjóðlega viðurkennda stjórn landsins.
Lýðveldið Kína var eitt af 51 stofnríkjum [[Sameinuðu þjóðirnar|Sameinuðu þjóðanna]] og eitt af þeim fimm ríkjum sem sátu í upprunalega [[Öryggisráð Sameinuðu þjóðanna|öryggisráðinu]]. Árið [[1971]] tók Alþýðulýðveldið Kína sæti þess hjá Sameinuðu þjóðunum og heldur því enn. Flest ríki ákváðu síðan að viðurkenna Alþýðulýðveldið Kína sem [[sjálfstætt ríki]] í stað Lýðveldisins Kína en Lýðveldið Kína er nú viðurkennt sem sjálfstætt ríki af 26 ríkjum. Alþýðulýðveldið Kína viðurkennir ekki yfirráð Lýðveldisins Kína yfir eyjunni og telur hana formlega vera 23. hérað Kína.
Á síðari hluta 20. aldar átti sér stað hröð [[iðnvæðing]] á Taívan og efnahagur landsins óx hratt. Taívan er einn af [[Asísku tígrarnir fjórir|asísku tígrunum fjórum]] (ásamt [[Suður-Kórea|Suður-Kóreu]], Japan og [[Singapúr]]). [[Hátækniiðnaður]] Tævan er mikilvægur fyrir allan heim. Landið fær háar einkunnir fyrir fjölmiðlafrelsi, heilbrigðisþjónustu, menntun, efnahagsfrelsi og þróun.
==Heiti==
Nokkur ólík heiti hafa verið notuð yfir eyjuna Taívan í gegnum tíðina. Portúgalskir landkönnuðir nefndu hana ''Ilha Formosa'' („falleg eyja“) um miðja 16. öld. Smám saman varð heitið Formósa almennt heiti yfir eyjuna á Evrópumálum.
Heitið Taívan eða ''Tayouan'' kemur úr [[Sirayamál]]i frumbyggja eyjarinnar og merkir „útlendingar“. Það var notað yfir sandrif þar sem [[Hollenska Austur-Indíafélagið]] reisti verslunarstöðina [[Fort Zeelandia (Taívan)|Fort Zeelandia]] á fyrri hluta 17. aldar þar sem nú stendur borgin [[Tainan]]. Verslunarstöðin og nágrenni hennar varð höfuðstaður eyjarinnar og nafnið varð því smám saman að heiti yfir eyjuna sjálfa í kínversku.
Opinbert heiti landsins er Lýðveldið Kína. Upphaflega notaði stjórn þess við styttu útgáfuna „[[Kína]]“. Um miðja 20. öld var stundum notað heitið „þjóðríkið Kína“ eða „frjálsa Kína“ til aðgreiningar frá alþýðulýðveldinu á meginlandinu sem var kallað „kommúnistaríkið Kína“ eða „rauða Kína“. Eftir að landið missti sæti sitt hjá Sameinuðu þjóðunum til alþýðulýðveldisins árið 1971 hefur það almennt verið kallað Taívan eftir stærstu eyjunni.
==Stjórnsýslueiningar==
Stjórnarskrá lýðveldisins var samin árið 1947 þegar stjórnin réði enn yfir meginlandshluta Kína. Samkvæmt henni skiptist Kína því í [[Héruð Kína|héruð]], sérstök sveitarfélög, sérstök stjórnsýsluhéruð og sjálfstjórnarhéruð ([[Mongólía|Mongólíu]] og [[Tíbet]]) sem fengu mjög mikla sjálfstjórn.
Þegar stjórn lýðveldisins hörfaði til Taívan gerði hún því tilkall til yfirráða yfir svæði sem taldi 35 héruð, 12 sérstök sveitarfélög, 1 stjórnsýsluhérað og 2 sjálfstjórnarhéruð. Lýðveldið hefur aðeins raunveruleg yfirráð yfir [[Taívanhérað]]i og eyhluta [[Fuijan-hérað]]s.
Frá 1949 hafa verið gerðar nokkrar breytingar á stjórnsýslueiningum undir stjórn lýðveldisins. Taípei varð sérstakt sveitarfélag árið 1967 og [[Kaohsiung]] árið 1979. Völd héraðsstjórnanna tveggja voru minnkuð og flutt að hluta til miðstjórnarinnar. Árið 2010 voru [[Nýja Taípei]], [[Taichung]] og [[Tainan]] gerð að sérstökum sveitarfélögum. Nú skiptist stjórnsýsla Taívan því þannig:
{|class="wikitable" style="text-align:center"
|-
!Stig!!colspan=5|Tegund!!Alls
|-
! 1.
| rowspan="2" style="background:#f5c3c4;"| [[Sérstakt sveitarfélag (Lýðveldið Kína)|Sérstakt sveitarfélag]]<br>(直轄市 ''zhíxiáshì'') (6)
| colspan=4 | <span style="color:gray;">Hérað (省 ''shěng'') (2) (minnkuð völd)</span>
| rowspan="2" style="text-align:right;"| 22
|-
! 2.
| style="background:#ceb2cd;"| [[Héraðshöfuðborg]]<br>(市 ''shì'') (3)
| colspan="3" style="background:#e3edc3;"| [[Sýsla (Taívan)|Sýsla]] (縣 ''xiàn'') (13)
|-
! 3.
| colspan=2 | [[Umdæmi (Taívan)|Umdæmi]] (區 ''qū'') (170)
| Sýsluhöfuðborg<br>(縣轄市 ''xiànxiáshì'') (12)
| Bæjarfélag<br>(鎮 ''zhèn'') (40)
| Sveitarfélag<br>(鄉 ''xiāng'') (146)
| align=right | 368
|-
! 4.
| colspan=4 | Borgarþorp (里 ''lǐ'')
| Sveitaþorp (村 ''cūn'')
| align=right | 7.835
|-
! 5.
| colspan=5 | Hverfi (鄰 ''lín'')
| align=right | 147.877
|}
{{APEC}}
{{asía}}
[[Flokkur:Lýðveldið Kína]]
[[Mynd:Taiwan NASA Terra MODIS 23791.jpg|thumbnail|hægri|[[Gervihnattamynd]] af Tævan]]
'''Taívan''' ([[hefðbundin kínverska]] ''臺灣'', [[einfölduð kínverska]] ''台湾'', [[pinyin]] ''Táiwān'', [[wade-giles]] ''T'ai-wan'', [[tævanska]] ''Tâi-oân'') er [[eyja]] undan [[strönd]] [[meginland]]s [[Kína]] í [[Kyrrahaf]]i. Hún gengur einnig undir [[nafn]]inu '''Formósa''', en portúgalskir [[sjómaður|sjómenn]] kölluðu hana ''Ilha Formosa'' sem þýðir „[[fegurð|falleg]] eyja“ á [[portúgalska|portúgölsku]]. Eyjan er 349 [[kílómetri|km]] [[lengd|löng]] og 144 km [[breidd|breið]]. Flatamál hennar er 35 883 km2. Hæsta náttúrulega hæð frá sjó er tindur Júshan (Yushan) fjalls, tæpir fjórir kílómetrar (3,952 m). Eyjan er [[fjall]]lend og er þakin [[hitabeltið|hitabeltis]]- og [[heittemprað|heittempruðum]] [[gróður|gróðri]].
| |||