„Stjórnleysisstefna“: Munur á milli breytinga

'''Stjórnleysisstefna''' eða '''anarkismi''' er [[stjórnmál]]a<nowiki/>- og [[hugmyndafræði]]n sem einkennist fyrst og fremst af andstöðu við yfirvald og höfnun á réttmæti þess. Fylgismenn stefnunnar stefna að [[samfélag]]i byggðu á sjálfviljugri samvinnu einstaklinga.

ÞessiÞessa aðgreiningaðgreiningu var fyrst sett á prent afsetti [[Pierre-Joseph Proudhon|Proudhon]], fyrst á prent og hefur hún verið notuð af stjórnleysingjum allar götur síðan. Enn fremur hafa stjórnleysingjar verið andsnúnir seinni gerðinni, þó svo að nokkuð hafi menn greint á um nákvæma túlkun, svo og nánari útfærslu aðgengisreglna. Ljóst má þykja að þessi andstaða leiðir af sér andkapítalisma, en [[kapítalismi]]nn er [[efnahagskerfi]] sem byggir á seldri vinnu við eign annarra.

Öfgakenndar útgáfur þessarar hugmyndar hafa verið notaðar til að réttlæta [[hryðjuverk]] eins og launmorð. Til dæmis skaut [[Leon Czolgosz]], sem var yfirlýstur stjórnleysingi,[[William McKinley]] [[Forseti Bandaríkjanna|BandaríkjaforsetiBandaríkjaforseta]] skotinn til bana af [[Leon Czolgosz]], sem var yfirlýstur stjórnleysingi, árið [[1901]]. Einnig hafa samtökin [[Earth Liberation Front]] beitt svipaðri röksemd fyrir íkveikjum og skemmdarverkum.

Stjórnleysisstefna er margbrotin, og innan hennar rúmast afar ólíkar hugmyndir. Helsta skipting hreyfingarinnar er þó í það sem nefna má hægri og vinstri arma hennar – sem einnig má nefna [[Einstaklingshyggja|einstaklings-]] og [[Félagshyggja|félagshyggjuhluta]] hennar. ÞessarÞessa greinararma má svo einnig sundurgreina enn frekar. Þrátt fyrir þetta misræmi hugmynda hefur lítið farið fyrir missætti stjórnleysingja; ''kvíslir'' stjórnleysisstefnu eru lausar í sér, og algengt er að stjórnleysingjar tileinki sér hugmyndir víða að.

Höfuðmunurinn á einstaklingshyggjustjórnleysingjum og hinum ýmsu félagshyggjuhópum er stuðningur þeirra fyrrnefndu við [[Frjáls markaður|frjálsan markað]]. Þennan stuðning má rekja til [[Pierre-Joseph Proudhon]], en hugsjón hans um samfélag án yfirstjórnunar byggði á frjálsum félögum sjálfstætt starfandi fólks, hvort sem það væri verkafólk eða sjálfstætt starfandi atvinnurekendur (e.k. [[Samvinnufélag|samvinnufélög]]) og [[Gagnkvæmur banki|gagnkvæmum bönkum]]. HreifinginHreyfingin þróaðist fyrst og fremst í bandaríkjunumBandaríkjunum en þar þróuðu menn á borð við [[Lysander Spooner]] og [[Benjamin Tucker]] hugmyndir Proudhon áfram og héldu inni atriðum á borð við markaðshyggju og umbótastefnu og gerðu ráð fyrir samfélagi sjálfstæðra atvinnurekenda líkt og Proudhon og [[Josiah Warren]] gerðu. Einstaklingssinnaðir stjórnleysingjar telja að sjálfstæðir atvinnurekendur, sem og samvinnufélög sjálfstæðra atvinnurekenda og verkamanna, muni kjósa að selja framleiðslu sína á markaði, frekar en að bindast í stærri samtök, eins og félagshyggjustjórnleysingjar telja líklegra.

Félagshyggjustjórnleysingjar eru sá hópur sem hefur verið ráðandi í hreyfingunni í [[Evrópa|Evrópu]], og ýmsar kvíslir hennar hafa víða náð verulegum vinsældum víða. Hugmyndir þeirra má að verulegu leyti rekja til [[Mikhail Bakunin]], sem aftur byggði á hugmyndum Proudhons. Eins og fram kom að ofan felst helsti munur á félagshyggjustjórnleysingjum og einstaklingshyggjustjórnleysingjum í því að þeir fyrrnefndu vilja

leggja markaðskerfið af. Það sem greinir helst milli ýmissa félagshyggjustjórnleysingja er nákvæmlega hvað þeir telja heppilegast til að setja í staðinn.

TilÁ [[20. öld]] hafa, til viðbótar við þessa hópa, sem leggja höfuðáherslu á efnahagsbreytingar og umbætur og réttindi verkafólks, hafa á [[20. öld]] birst nýjar greinar stjórnleysisstefnu sem falla oft undir efnahagshugmyndir ofangreindra en beina sjónum fyrst og fremst að öðrum málefnum. Þar má meðal annars nefna [[Stjórnleysis jafnréttishyggja|stjórnleysis jafnréttishyggju]] og [[umhverfisvænt stjórnleysi]].

Þrátt fyrir umburðarlyndi stjórnleysingja eru tvær hreyfingar sem báðar vilja taka sér titilinn en mæta andstöðu. Hér er um að ræða [[Stjórnleysis auðvaldshyggja|stjórnleysis auðvaldshyggju]] og [[frumstæðishyggja|frumstæðishyggju]]. Í gegnum ríflega 150 ára sögu hefur stjórnleysisstefna staðið fyrir óhikaða og algjöra andstöðu við ríkjandi efnahagsfyrirkomulag. Stjórnleysis auðvaldshyggja, róttækur armur [[Frjálshyggja|frjálshyggjuhreyfingarinnar]], á því lítið sem ekkert skylt við hina hefðbundnu stjórnleysishreyfingu, semog er hafnað nær algjörlega. Svipað á við um frumstæðishyggju (eða primitivisma): ÞeirFylgismenn hennar hafna nær öllum lausnum og hugmyndum stjórnleysingja, sem þeir telja ekki ganga nógu langt. Vandamálið, segja frumstæðissinnar, er ekki ríkið eða auðvaldshyggja, heldur siðmenning. Við verðum að hverfa aftur; misjafnt er hversu langt: Margir telja nógu gott að fara aftur fyrir [[Iðnbyltingin|iðnbyltinguna]] en [[John Zerzan]] vill afnema [[tungumál]] og tímaskynjun.